نوینهرایهتی کورد له دهزگای بڕیاردانی سیاسی عیراق دا: چی کردوه و ئهبو چی بکردایه؟
17/03/2020
وتار و پەیام
کوردستانی عیراق چهنده له روی جوگرافیای سروشتیهوه
جوان و دهوڵهمهنده، ئهوهنده له روی جوگرافیای سیاسی و
بهشهریهوه سهخت و نالهباره. ئهمهش ههلومهرجی کوردستانی کردوه
به یهکێ له ئاڵۆزترین کێشهکانی رۆژههڵاتی ناوهڕاست.
کوردستانی عیراق کهوتۆته ناو سنوری دهوڵهتی عیراقهوه. کورد له
باشترین حاڵهت دا سێیهکی دانیشتوانی عیراق پێک ئههێنێ و دوسێیهکهکهی
تری دانیشتوانی عیراق عهرهبن و ههمیشه خۆیان و عیراقیان به بهشێ له
نهتهوه و نیشتمانی عهرهب ژماردوه. عیراق هاوسنوره له گهڵ 4
دهوڵهتی عهرهبی: سوریا، ئوردون، سعودیه، کوهیت و، دو دهوڵهتی
ناعهرهبی: تورکیا و ئێران.
عیراق له ناو ههریهکێ لهم دهوڵهتانهدا جۆره درێژاییهکی ئیتنی،
دینی، مهزهبیی - مرۆیی، سیاسی، کۆمهڵایهتی، ئابوری، رۆشنبیری ههیه و،
ههر دهوڵهتێکیش لهوانه جۆره دریژاییهکی له ناو عیراق دا ههیه.
ئهم تێههڵکێشیه جۆراوجۆره له باتی ئهوهی بهرژهوهندی هاوبهش و
پێوهندی دامهزراو و دۆستایهتی پتهو بخوڵقێنێ، ناکۆکی قوڵ و ململانێی
سهخت و دژایهتی و دوژمنایهتی دروست کردوه.
کوردی عیراق له ناو ئهم تهنوره داگیرساوهدا ئهژی.
کورد له لایهکهوه بهشێکه له دهوڵهتی عیراق. بیهوێ یا نهیهوێ
بهشداره له ههمو کێشهکانی دا و، هاوبهشه له شهڕ و گێچهڵ و
کارهساتهکانی دا، بگره کورد خۆی یهکێکه له هۆکارهکانی ئاڵۆزانی
پێوهندیهکانی عیراق و دراوسێکانی.
کورد له لایهکی ترهوه بهشێکه له نهتهوهی کورد. ههر بهشێکی ئهم
نهتهوهیه له ناو دهوڵهتێکی دراوسێی عیراق دا ئهژی، ئهو
دهوڵهتهش ههمو پێشکهوتنێکی کوردی عیراق به ههڕهشهی ئاسایشی
نهتهوهیی خۆی و به مهترسی تێکدانی یهکێتی خاک و دابڕینی بهشێ له
وڵاتهکهی دائهنێ. له بهر ئهوه یهکسهر دژی ئهوهستێ.
کورد به هۆی قورسایی دیمۆگرافیهوه بۆ راستکردنهوهی هاوسهنگی نێوان
شیعه و سوننهی عهرهب له عیراق دا له سهرهتای دروستکردنی دهوڵهتی
عیراقهوه ههمیشه بهشدار کراوه له وهزارهت و داوودهزگا
حکومهتیهکان دا بهڵام تا روخانی بهعس ههرگیز وهکو نهتهوهیهکی
جیاواز له عهرهب بهشدار نهبوه له دهزگای بڕیاردانی سیاسی عیراقی
دا. له بهر ئهوه نهیتوانیوه رێ بگرێ لهو پلان و پیلانانهی له دژی
رێکخراون. بۆیه هاوبهشیی نوێنهرایهتی کورد، هاوبهشیهکی ئاماده و
چالاک، له دهزگای بڕیاردانی سیاسی عیراقی تازه دا بۆ گهلی کورد شتێکی
چارهنوسساز بو بۆ ئهوهی:
بهشی کورد له "دهسهڵات و سامان و ئهرز" ی دهوڵهتی عیراق دا دهستهبهر بکا.
عیراق ببێته سهرچاوهی هێز و پشتیوانی بۆ کورد نهک سهرچاوهی ههڕهشه و لاوازی.
هێز و توانای بهشهری و مادی دهوڵهتی عیراق بۆ پێشکهوتنی گهلی کورد و گهشهکردنی وڵاتهکهی به کار بهێنێ.
به شدار بێ له داڕشتنی بڕیاره گرنگهکان دا به تایبهتی ستراتیجیهکان
و، ئاگادار بێ له ههمو بڕیارهکان تا له پشتی ئهوهوه هیچ بڕیارێ
نهدرێ و هیچ رێککهوتنێ نهکرێ زهرهری لێ بدا.
ناوهندی دهزگای بڕیاردانی سیاسی دهوڵهتی عیراق له بهغداده. کهواته
کورد ئهبو له بهغداد بێ. له دوای روخانی رژیمی بهعس، مهجلیسی حوکم
دامهزرا، ئهنجومهنی وهزیران پیکهات و کورد ههندێ وهزارهتی گرنگی
وهرگرت و له ههندێ وهزارهتی گرنگی تردا پایهی بهرزی وهرگرت. له
گهڵ پرۆسهکهدا رۆیشت تا پهیکهرهی دهزگاکانی بڕیاردانی سیاسی:
سهرۆکایهتی کۆمار، سهرۆکایهتی ئهنجومهنی وهزیران و وهزارهتهکانی،
سهرۆکایهتی ئهنجومهنی نوێنهران و ئهندامهکانی، دروست کرایهوه و،
له ههمو ئهمانهدا شوێنی خۆی گرت.
ههڵهی سیاسی و دهرهنجامی ستراتیجی
ساڵی 1970 مهلا مستهفای بارزانی، سهرکردهی بزوتنهوهی نهتهوهیی
کورد، کهوتۆته گفتوگۆ له گهڵ سهرکردایهتی ئهوسای عیراق. کاتێ که
دهستهی نوێنهرایهتی خۆی ناردوه بۆ دانوسهندن له سهر مافهکانی کورد
له گهڵ نوێنهرانی بهعس له بهغداد، داوای لێ کردون ئهوانه بچن بۆ
دانوسهندن که به تهمای وهرگرتنی هیچ مهنسهب و مهسئولیهتێک نین له
حکومهتی عیراق دا. کهچی ساڵی 2003 سهرکردایهتی کورد دهستهیهکی
نوێنهرایهتی راسپارد بۆ دانوسهندن، دهربارهی مافهکانی کورد له گهڵ
لایهنه عهرهبیهکان و لایهنی ئهمهریکی، که خۆیان به تهمای
وهرگرتنی پۆستی بهرز بون له حکومهتی عیراق دا. ئهمه جگه لهوهی له
"هونهری دانوسهندن" دا کارێکی نادروسته، ههڵهیهکی سیاسی بو
ئهنجامی ستراتیجی لێ کهوتهوه.
له پاش دامهزراندنهوهی داوودهزگاکانی دهوڵهتی عیراقی تازهوه تا
ئیستا (2003-2008) سهرهڕای بهشداری چڕوپڕی نوێنهرایهتی کورد له
دهزگای بڕیاردانی سیاسی عیراقی دا، قورسایی کورد له تهرازوی هێزه
سیاسیهکان دا گۆڕانی بنهڕهتی به سهردا هاتوه. به درێژایی سهردهمی
مهجلیسی حوکم و، به درێژایی سهردهمی وهزارهتی د ئهیاد عهلاوی و،
به درێژایی سهردهمی وهزارهتی د ئیبراهیم جهعفهری و،به درێژایی ساڵی
یهکهمی تهمهنی وهزارهتهکهی نوری مالیکی، تهرازوی هێز له نێوان
کورد و حکومهتی ناوهندی بهغدادا لاسهنگ بو بهڵام به قازانجی کورد.
نوێنهرانی کورد له دهزگای بڕیاردانی سیاسی عیراقی دا ئهیانتوانی بهشێ
له خواستهکانی، که له قانونی ئیدارهی دهوڵهتی عیراق و له دهستوری
ههمیشهیی دا، سهلمێنرا بو بسهپێنن. شوێنی کورد له عیراق دا بههێزتر
بکهن و دهسکهوتی سیاسی و ئابوری و دیپلۆماسی و سهربازی باش بۆ ههرێمی
کوردستان به دهس بهێنن. سهرکردایهتی کورد منهت به سهر کوردا ئهکهن
که ههندێ له مافهکانی کوردیان ئاخنیوهته دهستوری عیراقهوه،
بهڵام با بزانین کام لهم مافانه له سهر ئهرز جێبهجێ کراون:
گێڕانهوهی ناوچه دابڕاوهکان بۆ سهر ههرێمی کوردستان
ئهیانتوانی پێ دابگرن له سهر جێبهجێ کردنی مادهی 58 له وادهی خۆی دا
و دوای ئهوهی لهو وادهیهدا جێبهجێ نهکرا ئهیانتوانی پێ دابگرن له
سهر جێبهجێ کردنی مادهی 140 له ماوهی دیاریکراوی دهستوری دا.
یهکسانی زمانی عهرهبی و کوردی
ئهیانتوانی پێ دابگرن له سهر جێبهجێ کردنی یهکسانی زمانی کوردی و
زمانی عهرهبی (مادهی: 4 له دهستوری ههمیشهیی عیراق). زمانی کوردی
بخهنه سهر ههمو دۆکۆمێنتهکانی عیراق به تایبهتی: پاره، پاسپۆرت،
ههویهی ئهحوالی شهخسی، پولی پۆسته و مالیه... که سهنگی مهعنهوی
ههیه بۆ تاکی کورد و سهنگی سیاسی ههیه بۆ نهتهوهی کورد.
کاروباری جهنگی
ئهیانتوانی بهشداریهکی کاریگهر بکهن له داڕشتنی چوارچێوهی ستراتیجیی
"ئاسایشی نیشتمانی و نهتهوهیی عیراق" دا و، پێ دابگرن له سهر
دهستهبهر کردنی پشکی کورد له وهزارهتی ئاسایشی نیشتمانی و دهزگا
موخابهراتیهکانی و وهزارهتی دیفاع و جهیشی عیراق دا. جهیشی عیراق به
جۆرێ دروست بکرێتهوه که سنوری عیراق به تایبهتی سنوری کوردستان،
پارێزگاری بکا له دهسدرێژی دهرهکی، نهک بکرێتهوه دهسکهلای
دهسهڵات بۆ یهکلایی کردنهوهی ناکۆکیه ناوهکیهکان (مادهی 9 اولا:
له دهستور). له ههمان کات دا ئهیانتوانی پێشمهرگه له هێزی
پاسهوانی حیزب و سهرکردهکانیهوه بکهن به هێزێکی رێکوپێکی نیزامیی
"پاسهوانی ههرێم" ی کوردستان (مادهی 121 خامسا: له دهستور).
کاروباری دهرهوه
ئهیانتوانی بهشداریهکی کاریگهر بکهن له داڕشتنی چوارچێوهی ستراتیجیی
"سیاسهتی دهرهکی" عیراق دا و، پێ دابگرن له سهر دهستهبهر کردنی
پشکی کورد له وهزارهتی دهرهوه و سهفیر و کارمهندی سهفارهتهکانی
عیراق دا، له ههما کات دا "نوێنهرایهتی ههرێمی کوردستان" بۆ کاروباری
گهشتوگوزار و رۆشنبیری و گهشهسهندن له ههمو سهفارهتهکان دا
دابمهزرێنن (مادهی 121 رابعا: له دهستور) و، بهشی کورد له ههمو
نوێنهرایهتی و ناردهکانی عیراق دا بۆ لای رێکخراوه ناودهوڵهتیهکان و
کۆڕ و کۆبونهوه جیهانیهکان و، له "زماله و بعثاتی دراسی" دابین بکهن
(مادهی 105: له دهستور).
کاروباری ئابوری
ئهیانتوانی بهشداریهکی کاریگهر بکهن له داڕشتنی چوارچێوهی ستراتیجیی
"سیاسهتی ئابوری" عیراق دا و پێ دابگرن له سهر دهستهبهر کردنی پشکی
کورد (مادهی 121 ثالثا: له دهستور) له ئابوری و دارایی و بازرگانی
عیراق دا:
له وهزارهتی دارایی دا بۆ بهشداری له داڕشتنی پرۆژهی قانونی بودجهدا.
له وهزارهتی نهوت و کانزاکان دا بۆ چاودێری بهرزی و نزمی داهاتی رۆژانهی عیراق و رێککهوتنه نهوتی و غازیهکان.
له وهزارهتی ئابوری و بازرگانی دا بۆ چاودێری چهردهی داهات و جۆری خهرجی عیراق و بهشی کورد له خۆراک و سوتهمهنی دا.
له ههیئهتی سهربهخۆی چاودیریی بهدهسهێنان و دابهشکرانی دادپهروهرانهی داهات و قهرز و منحه (مادهی 106: له دهستور).
لێپرسینهوه
له ههرێمی کوردستان هیچ لایهنێکی دهستوری، قانونی، سیاسی، تهنانهت
حیزبی، نیه دهسهڵاتی لێپرسینهوهی ههبێ له گهڵ هیچ کام له
ئهندامانی نوێنهرایهتی کورد له دهزگای بڕیاردانی سیاسی عیراقی دا.
ئهوانیش ئهوهندهی له خهمی مسۆگهر کردنی پله و پایهی بهرز و
دهسکهوتی تایبهتی دا بون بۆ خۆیان و خزم و دهسوپێوهندهکانیان
ئهوهنده له خهمی چهسپاندنی مافهکانی کوردا نهبون له مهیدانی
جێبهجێ کردن دا.
ویستهکانی ئهوان هاته دی خواستهکانی ئێمه کهوته گهروی نهههنگهوه!
پاشکۆ:
ماده پێوهندیدارهکانی دهستوری عیراقی بهم بابهتهوه:
المادة 4:
اولا: اللغة العربية واللغة الكردية هما اللغتان الرسميتان للعراق، ويضمن
حق العراقيين بتعليم ابنائهم باللغة الامكال تركمانية، والسريانية،
والارمنية، في المؤسسات التعليمية الحكومية، وفقا للضوابط التربوية، او
بأية لغة اخرى في المؤسسات التعليمية الخاصة.
ثانيا : يحدد نطاق المصطلح لغة رسمية، وكيفية تطبيق احكام هذه المادة بقانون يشمل:
أ ـ اصدار الجريدة الرسمية باللغتين .
ب ـ التكلم والمخاطبة والتعبير في المجالات الرسمية كمجلس النواب، ومجلس الوزراء، والمحاكم، والمؤتمرات الرسمية، بأي من اللغتين.
ج ـ الاعتراف بالوثائق الرسمية والمراسلات باللغتين واصدار الوثائق الرسمية بهما.
د ـ فتح مدارس باللغتين وفقا للضوابط التربوية.
ﻫ ـ اية مجالات اخرى يحتمها مبدأ المساواة، مثل الاوراق النقدية، وجوازات السفر، والطوابع.
ثالثا: تستعمل المؤسسات الاتحادية والمؤسسات الرسمية في اقليم كردستان اللغتين.
رابعا: اللغة التركمانية واللغة السريانية لغتان رسميتان أخريان في الوحدات الادارية التي يشكلون فيها كثافة سكانية.
خامسا: لكل اقليم او محافظة اتخاذ اية لغة محلية اخرى، لغة رسمية اضافية، اذا اقرت غالبية سكانها ذلك باستفتاء عام.
المادة 9:
اولا:
أـ تتكون القوات المسلحة العراقية والاجهزة الامنية من مكونات الشعب
العراقي، بما يراعي توازنها وتماثلها دون تمييز او اقصاء، وتخضع لقيادة
السلطة المدنية، وتدافع عن العراق، ولا تكون اداة لقمع الشعب العراقي، ولا
تتدخل في الشؤون السياسية، ولا دور لها في تداول السلطة.
ب ـ يحظر تكوين ميليشيات عسكرية خارج اطار القوات المسلحة.
ج ـ لا يجوز للقوات المسلحة العراقية و أفرادها، و بضمنهم العسكريون
العاملون في وزارة الدفاع أو أية دوائر أو منظمات تابعة لها، الترشيح في
انتخابات لإشغال مراكز سياسية، ولا يجوز لهم القيام بحملات انتخابية لصالح
مرشحين فيها، ولا المشاركة في غير ذلك من الاعمال التيتمنعها انظمة وزارة
الدفاع، ويشمل عدم الجواز هذا انشطة اولئك الافراد المذكورين آنفا التي
يقومون بها بصفتهم الشخصية او الوظيفية، دون ان يشمل ذلك حقهم بالتصويت في
الانتخابات.
د ـ يقوم جهاز المخابرات الوطني العراقي بجمع المعلومات، وتقويما لتهديدات
الموجهة للأمن الوطني، وتقديم المشورة للحكومة العراقية، ويكون تحت السيطرة
المدنية، ويخضع لرقابة السلطة التشريعية، ويعمل وفقا للقانون، وبموجب
مبادئ حقوق الانسان المعترف بها.
ﻫ ـ تحترم الحكومة العراقية، وتنفذ، التزامات العراق الدولية الخاصة بمنع
انتشار وتطوير وإنتاج واستخدام الاسلحة النووية والكيميائية والبيولوجية،
ويمنع ما يتصل بتطويرها وتصنيعها وانتاجها واستخدامها منمعدات ومواد
وتكنولوجيا وأنظمة للاتصال.
ثانيا: تنظم خدمة العلم بقانون.
المادة 105:
تؤسس هيئة عامة لضمان حقوق الاقاليم والمحافظات غير المنتظمة في اقليم، في
المشاركة العادلة في ادارة مؤسسات الدولة الاتحادية المختلفة، والبعثات
والزمالات الدراسية، والوفود والمؤتمرات الاقليمية والدولية، وتتكون من
ممثلي الحكومة الاتحادية، والاقاليم والمحافظات غير المنتظمة في اقليم،
وتنظمبقانون.
المادة106:
تؤسس بقانون، هيئة عامة لمراقبة تخصيص الواردات الاتحادية، وتتكون الهيئة
من خبراء الحكومة الاتحادية والاقاليم والمحافظات وممثلين عنها، وتضطلع
بالمسؤوليات الآتية:
اولا: التحقق من عدالة توزيع المنح والمساعدات والقروض الدولية، بموجب استحقاق الاقاليم والمحافظات غير المنتظمة في اقليم.
ثانيا: التحقق من الاستخدام الامثل للموارد المالية الاتحادية واقتسامها.
ثالثا: ضمان الشفافية والعدالة عند تخصيص الاموال لحكومات الاقاليم او المحافظات غير المنتظمة في اقليم، أو اوفقا للنسب المقررة.
المادة121:
اولا : لسلطات الاقاليم، الحق في ممارسة السلطات التشريعية والتنفيذية
والقضائية، وفقا لاحكام هذا الدستور، باستثناء ما ورد فيه من اختصاصات
حصرية للسلطات الاتحادية.
ثانيا: يحق لسلطة الاقليم، تعديل تطبيق القانون الاتحادي في الاقليم، في
حالة وجود تناقض او تعارض بين القانون الاتحادي وقانون الاقليم، بخصوص
مسألة لا تدخل في الاختصاصات الحصرية للسلطات الاتحادية.
ثالثا: تخصص للاقاليم والمحافظات حصة عادلة من الايرادات المحصلة اتحاديا،
تكفي للقيام بأعبائها ومسؤولياتها، مع الاخذ بعين الاعتبار مواردها
وحاجاتها، ونسبة السكان فيها.
رابعا: تؤسس مكاتب للاقاليم والمحافظات في السفارات والبعثات الدبلوماسية، لمتابعة الشؤون الثقافية والاجتماعية والانمائية.
خامسا: تختص حكومة الاقليم بكل ما تتطلبه ادارة الاقليم، وبوجه خاص انشاء
وتنظيم قوى الامن الداخلي للاقليم، كالشرطة والامن وحرس الاقليم.
Saturday, October 04, 2008