هەڕەشەی دەوڵەتانی عەرەبی بۆ سەر هەرێم، سوریا وەک نموونە

بەشی پێنجەم :

هەڕەشەی دەوڵەتانی عەرەبی بۆ سەر هەرێم، سوریا وەک نموونە

بەشێوەیەکی گشتی بیروباوەڕی نەتەوە پەرستی لەناو عەرەبەکاندا بەهێزە، و لەناو دەسەڵاتدارانیشدا هەمیشە زەق بووە، گەر بۆ ڕازیکردنی شەقامیش بێت، چونکە سروشتی قەبیلە، عەشیرەت، خێڵ لەناو عەرەبدا وادەخوازێت.
گەر سەرنج لە مێژووی سەدساڵی دەوڵەتی عێراق بدەین، دەسەڵاتدارانی عەرەب لەبەشی هەرەزۆری دەوڵەتانی عەرەبی، بەرێژەی جۆراو وجۆر وجیاواز کۆمەک و پشتگیری مادی، مەعنەوی، سیاسی و ئیعلامی و سەربازی عێراقیان کردووە، بۆ سەرکوتکردنی کورد و جوڵانەوەکەی، لە شەڕوململانێی جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری کورد لەگەڵ حکومەتەکانی عێراق.
لە شەست و حەفتاو هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا، سوریا، ئوردن، جەزائر،... کۆمەکی مادی و مەعنەوی و سیاسی عێراقیان کرد، بۆ تێکشکاندنی جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری کورد و هەرەس پێهێنانی جوڵانەوەکە.
هەموو دەوڵەتانی عەرەبی، و هێزو لایەنە سیاسی و مەدەنیەکانیان، بێدەنگییان هەڵبژارد لە بەرامبەر رژێمەکانی عێراق لە سیاسەتی پاکتاو قڕکردنی کورد وتەعریبکردنی کوردستان، وپرسی بەکارهێنانی چەکی کیمیایی و بایولۆجی، وجێبەجێکردنی پرۆسەکانی ئەنفال لەساڵان شەست وحەفتا وھەشتاکانی سەدەی رابووردوو، لەدژی ژن و منداڵ و خەڵکی مەدەنی لە کوردستانی عێراق.
لەدوای داگیرکردنی کوێت و پەلاماردانی عەرەبستانی سعودیە لەساڵی 1990، لەلایەن رژێمی بەعس- عێراق، گۆڕانکاری لە سیاسەتی بەشێک لە دەوڵەتانی عەرەبی ڕویدا، بەڵام دەمارگیری نەتەوە پەرستی لەناو عەرەبدا گۆڕانکاری ئەوتۆی بەسەردا نەهاتووە. لە پرسی ڕیفراندۆمیشدا لە 25/9/2017، هەموو دەوڵەتانی عەرەبی و هێزە سیاسی و مەدەنیەکان لەدژی ئەنجامدانی و ئەنجامەکەشی بوون.
دەوڵەتی سوریا وەک نموونە*
پێویستە سوریا وەک خۆی بناسین، چونکە :
سوریا هاوسنورە و نزیکی (200کم) درێژی سنوری هەیە لەگەڵ کوردستانی عێراق، هەروەها بەشی ڕوژئاوای کوردستانی پێوە لکێندراوە بەپێی ڕیکەوتنی (فرانکلین- بوویت) نێوان بەریتانیاو فەڕەنسا لە ئەیلولی (1921ز) (یەک ساڵ دوای دروست بوونی دەوڵەتی سوریا)، و هەم لەبەرئەوەی سوریا هاوسنوری تورکیا (814کم) و عێراقە (605کم)، کە بەشی باکور و باشوری کوردستانیان پێوەلکێندراوە، هەرسێ لاشیان(+ئێران) لە ڕابوردوو ولە ئێستاشدا یەک سیاسەتی هاوبەشیان هەیە لەسەر کورد، ئەویش لە قاڵبدانی کوردە لە چوارچێوەی سیاسەتی دەوڵەتی نەتەوەیی ومەزھەبی خۆیان.

لەگەڵ دروستکردنی دەوڵەتی سوریا لە سایەی ئینتیدابی فەرەنسا لە ساڵی (1920ز). بیری نەتەوە پەرستیش لەناو عەرەبدا زیندوو بووە وپەرەی سەند، لە دوای ئەو کپکردن و سەرکوتکردنە زۆرەوە لەلایەن دەوڵەتی عوسمانییەوە.
لە دوای کشانەوەی فەرەنسا لە سوریا لە ساڵی (1946ز)، سوریا سەربەخۆی خۆیان ڕاگەیاند، و دواتریش ناوی دەوڵەتەکە دەگۆرن بۆ (کۆماری عەرەبی سوری). هاوکات کەوتنە دژایەتی کەسایەتی و بنەماڵە دیارەکانی کورد، وەک بنەماڵەی ئەیوبییەکان، و دورخستنەوەیان لە دامودەزگاکانی سەربازی و مەدەنی لە سوریا.
ساڵی (1952ز)، بە بڕیارێکی حکومەت، کوردیان بێبەش کرد لە مافی خاوەندارێتی گشتی، وزەوی و زار بە تایبەت، بەپێی ئەو بڕیارە دەستیان بەسەر زەوی کوردەکاندا گرت، و دابەشیان کرد بەسەر عەرەبی هاوردە.
بەعسیەکان لە کۆنگرەی (3)ی خۆیان لە ساڵی (1966ز)، حکومەتیان راسپارد، چاو بە موڵکایەتی ئەو زەویانەدا بخشێنێتەوە کە دەکەوێتە سەر سنوری نێوان سوریا و تورکیا، بە درێژایی (350کم)و قولایی (10-15کم)، و بکرێت بە موڵکی دەوڵەت، کە هەرهەمووی موڵکی کورد وکلد وئاشوری وئەرمەنی بوو.
بەعسییەکان جارێکی تریش لە کۆنگرەی قوتری خۆیاندا لە ئایاری ساڵی (1971ز)، جەختیان لەسەر جیبەجێکردنی تەهجیر و تەعریبی ئەو ناوچانە کردەوە.
پرۆژەی (الحزام العربی، الحزام الاخضر) بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتی تەهجیرو تەعریب، لە لایەن سەرۆک کۆماری سوریا (حافظ الأسد) دەرکرا، و بەپێی ئەو پرۆژەیە بەسەدان هەزار عەرەبیان نیشتەجێ کرد لە سەدان گوندو ئۆردوگادا، لە بەرامبەریشدا سەدان هەزار کوردیان بێکارو بێ زەوی و برسی کرد، و بەناچاری ناوچەکەیان پێ چۆڵکردن. تەعریب لە ڕۆژئاوا هەموو جومگەکانی ژیانی گرتەوە، لە زمان، کەلتور، کۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری... هەڵوێستی حکومەتی سوریا لە ناڕەزایەتی و شەڕەکانی دوای ساڵی (2011)ەوە تائەمڕۆ ، لە مەسەلەی کورد زۆر دوژمنکارانە بوو**.

سوریا و جوڵانەوەی چەکداری لە کوردستانی عێراق
هاوکات لەگەڵ جێبەجێکردنی سیاسەتی تەعریب و تەهجیر لە ساڵی (1975) لە حەسەکە، قامیشلۆ، سەریکانی و ناوچەکانی تری رۆژئاوا، حکومەتی بەعس لە سوریا کۆمەک و پشتگیری هەستانەوەی جوڵانەوەی چەکداری کوردی کرد لە کوردستانی عێراق، لە دژی رژێمی بەعس لە عێراق، نەک لە بەر خۆشەویستی کورد، بەلکو بۆ ئامانجی حیزبی خۆیان بوو، هاوکاری بەعسیەکانی سوریا، بۆ جوڵانەوەی چەکداری لە باشور و باکور بۆ مەرامی سیاسی و تەکتیکی خۆیان بوو، بەڵام هەر ئەو حکومەت و حیزبە بوو لە دژی فیدراڵیەت لە کوردستانی عێراق وەستانەوە لە نەوەدەکانی سەدەی رابردوو.
تەعریب و تەهجیری کورد لە ڕۆژئاوا ستراتیج و ئامانجی هەرە سەرەکی دەوڵەت و بەعسیەکانە لە سوریا، کۆمەک و یارمەتیشیان بۆ جوڵانەوەی چەکداریش لە پارچەکانی تری کوردستان تاکتیک و کاتیە، و بۆ ئامانجی سیاسی و حیزبی خۆیان بوو.
ئەو دەوڵەتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەش کراوە، تا ئەو شوێنە یارمەتی و هاوکاری کوردی پارچەکانی تر دەکەن (گەر بەرژەوەندیان بخوازێت)، کە مەترسی بۆ سەر ئەمنی قەومیات دروست نەکات.
تێبینی* :٠
ا- بۆ نوسینی ئەم بابەتە سودی زۆرمان وەرگرت لە "کورد و کوردستان، لە بەڵگەنامە نهێنیەکانی حکومەتی بەریتانیادا، بەرگی یەکەم/ کەمال مەزهەر" .
ب ـ ھەروەھا لە بابەتەکانی
١ـ کرد سوریا لە https://ar.wikipedia.org/
٢ـ الحزام العربی فی الجزیرە السوریە، د.ئازاد احمد علی لە www.rudaw.net