د. دەرباز محەمەد: هەر نیەتێک هەبێت بۆ کەمکردنەوەی دەسەڵات و مافەکانی هەرێمی کوردستان، دژی دەبین

د. دەرباز محەمەد رایدەگەیەنێت؛ هەنگاوەکانی حکومەت بۆ ئەنجامدانی چاکسازی و جێبەجێکردنی رێککەوتن و بەڵێنەکان خێرا نین، بەڵام دەبێت ئەوە لای هەمومان رون بێت کە هەرێمی کوردستان، جگە لە ئەنجامدانی چاکسازیی هیچ دەرفەتێکی دیکەی نییە.

سەبارەت بە هەڵوێستی بزوتنەوەکە تایبەت بە دۆخی عێراق و پرسی دەستور، د. دەرباز محەمەد ئەندامی خانەی راپەڕاندن لە دیمانەیەکی (سبەی)دا دەڵێت:"لەگەڵ هەمو هەنگاوێکین کە خزمەت بە بەرژەوەندیی گەلی عێراق بکات، بەڵام لە بەرژەوەندی و پێداویستی و داخوازیی گەلی کورد کەم نەکاتەوە، بۆیە ئەگەر نیەت لە هەموارکردنەوەی دەستوریش کەمکردنەوەی دەسەڵاتە فیدراڵییەکانی هەرێمی کوردستان بێت، بە هەمو شێوەیەک دژی دەبین، بۆ ئەوەش کۆمەڵێک ئامراز هەیە".

هاوکات چۆنیەتی هەنگاوەکانی خۆڕێکخستنەوەی گۆڕان و هەڵسەنگاندن بۆ نوێنەرەکانی لە حکومەت و پەرلەمان ئاشکرا دەکات و باس لەوە دەکات کە پڕۆسەکە بەردەوام دەبێت تا ئەنجامدانی هەڵبژاردنە ناوخۆییەکان و بەستنی کۆنفڕانسی نیشتیمانی، ئەوەش دەخاتەڕو کە هەڵسەنگاندن بۆ ئەدا و کاری ئەو کەسانە دەکەن کە لە پشکی گۆڕان ئەرک و بەرپرسیارێتییان وەرگرتوە. 


•تایبەت بە پرسی هەرێمی کوردستان، چوار مانگ تێپەڕیوە بەسەر بەشداریکردنی گۆڕان لە حکومەت، گۆڕان لەسەر کارنامەیەک و بە بنەمای رێککەوتنێکی سیاسی لەگەڵ پارتی بەشداریی حکومەتی کردوە، هیچ سەرنج و تێبینییەکتان هەیە؟ خەڵکێک لە دەرەوە رەخنە دەگرێت و دەڵێت ئەو بەڵێنانەی گۆڕان دای بۆ بەشداریکردنی، وەک خۆی جێبەجێ نەکراوە؟

د. دەرباز محەمەد: ئێمە رێککەوتنێکی سیاسیمان هەیە بۆ هاوبەشی لە حکومەت، ئەو رێککەوتنە سیاسییە لە روی ئیدارییەوە بەشێکی جێبەجێ بوە و بەشێکی ماوە، لە روی ئەوەی کە ئەرک و پۆستەکان چۆن دابەش بکرێت ئەمە بەشێکی جێبەجێ بوە و بەشێکی ماوە، پێویستمان بەوەیە لە زوترین کاتدا ئەو بەشەی دیکەی جێبەجێ بکەین واتا پێویستمان بەوەیە ئەو کاتە بێین هەڵسەنگاندنێکی ورد و کرداری بکەین بۆ ئاستی رێککەوتنەکە، ئیستا قۆناغی وەزیرەکان تەواو بوە، بریکارەکانیان رۆیشتوە و لە زوترین کاتدا دانانی بریکارەکان تەواو دەبێت و پاشان دەکەوێتە سەر پۆستەکانی دیکە.

پڕۆگرام و فەلسەفەی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ بەشداریکردن، چاکسازییە لە کۆی دەسەڵات، ئێمە نوێنەرایەتی گۆڕانمان لەناو حکومەت بۆ ئەوەیە کە هەوێنی چاکسازی بین بۆ ئەوەی ئەگەر چاکسازی کێشەی هەبێت، ئێمە یارمەتیدەر بین، بەشداریی ئێمە بۆ ئەوە نییە کە جێگە بۆ کادرەکانمان بکەینەوە، واتا بەشداریی ئێمە بەو تێگەیشتنەوە سەیر نەکرێت کە ئێمە خەمی ئەوەمانە کێمان دەوێت کە فڵانە پۆست وەردەگرێت بەقەد ئەوەی ئێمە ئەمانەوێت کە هەوێنێک بین، عەقڵیەتێک بین خەڵکی ئێمە بتوانێت چاکسازی بکات لەناو ئەو جومگانەی دەسەڵاتدا.

بە راستی و راشکاوی دەیڵێین پاشماوەی (1991) تاوەکو (2019) کە دەکاتە (28) ساڵ لە کۆی ئەو کێشانەی کە ئیدارە و دەسەڵات لە کوردستان هەیەتی، چارەسەرەکەی بە (کن فیکون)ێک نابێت، گرنگ ئەوەیە ئیستا ئێمە لەسەر رێگە خراپەکە لاچین و بێینە سەر رێگەیەکی تەندروست و راست، ئەمە هاتنە سەر سکەیە لە خراپەوە بۆ باش. ئیستا ئێمە ناڵێین یەکێتی و پارتی وەکو ئێمە سورن و وەک ئێمە خەمیانە، بەڵام بڕیار و پەیامیان بۆ ئێمە بە تایبەت پارتی، ئەوەیە کە دەبێت چاکسازی بکرێت.

ئەبێت ئەوە لای هەمومان رون بێت کە هەرێمی کوردستان، بێجگە لە ئەنجامدانی چاکسازیی هیچ دەرفەتێکی دیکەی نییە، لە بەغدا بەهۆی کەڵەکەبوی کێشەکانی (16) ساڵی رابردوەوە ئێستا هەرچی دەکەن هاوڵاتی رازی نییە هەر پەیامێک دەدرێت هاوڵاتیان رازی نین، بۆیە هەرێمی کوردستانیش ئەگەر لەسەر هەمان مەنهەجی حوکمڕانی بمێنێتەوە دور نییە ئەوەی لە بەغدا رودەدات لە هەرێمیش روبدات. هیچ کات دور نییە و ئێمە وەک گۆڕان لە قۆناغی یەکەمی جێبەجێکردنی رێککەوتنەکەین چاوەڕوان دەکەین رێککەوتنەکە وەک خۆی جێبەجێ بکرێت و چاکسازی بکرێت.

هەنگاوەکان بەرەو چاکسازی خێرا نییە، ئیمە پێمانوایە لە هەندێک روەوە رێگا خراپەکە بە خراپ ناسێنراوە، ئەمە زۆر زۆر گرنگە کە سەرۆکێکی حکومەت بڵێت رێگەی خراپ گیراوەتە بەر لە رابردودا و گەندەڵی هەیە و ئێمە دەچینە سەر رێگا راستەکە.

لە ماوەی داهاتودا هێواش هێواش بەرهەمی ئەو چاکسازییانە ئەچنینەوە چ لە مەسەلەی دروستکردنی عەدالەتێک بێت لە مەسەلەی موچە، چ مەسەلەی نەهێشتنی رۆتین بێت، چ مەسەلەی نەهێشتنی گەندەڵی بێت، چ لە بواری کۆنتراکت و گرێبەستەکانی حکومەت یان بواری وەبەرهێناندا، هەمو ئەمانە هەنگاوی گرنگن و خەڵکی کوردستان پێی سودمەند دەبێت ئەگەر ئێمە هەنگاوی خێراتر بنێین کە پێمانوایە بە راستی هەنگاوەکان خێرا نین، بێگومان بۆ ئەوە لە حکومەتداین ئەگەر بزانین ناگەینە چارەسەر ئەوکاتە پێداچونەوەیەکی جدی دەکەین بەو مەسەلەیەدا.

•لە چەند رۆژی رابردودا کۆبونەوەتان هەبو لەگەڵ سەرۆکایەتی هەرێم، ئێوە گەشبینن بۆ ئەوەی ئەم سەرۆکایەتییە کە بەرزترین دەسەڵاتی جێبەجێکردنە هەنگاوی گرنگ بنێت لە بوارەکانی پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا و دروستکردنی یەکڕیزی لایەنە سیاسیەکان و یەکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە؟

د. دەرباز محەمەد: ئەوەی ئێمە ئاگادارین و لە کۆبونەوەکەش بە رونی باسکرا چەند شتێک دەڵێم، لەسەر مەسەلەی بەغدا ئیستا حکومەتی هەرێم و سەرۆکایەتی هەرێم و هێزە سیاسییەکانی هەرێم گەیشتونەتە قەناعەتێک کە ئێمە دەبێت پەیوەندییەکی تەندروست و بەپێی دەستوری عێراق بۆ پاراستنی مافەکانی خەڵکی کوردستان هەبێت لەگەڵ بەغدا، قۆناغی رابردو قۆناغی دابڕانی پێش ریفراندۆم و دوای ریفراندۆم قۆناغێکە رۆیشت. 

ئیستا قۆناغێکی نوێ دەست پێدەکەین، ئەو رێککەوتنەی ساڵی (2019) کرا لەسەر مەسەلەی بودجە یەکێک لە بەرهەمەکانی ئەو قۆناغە نوێیەی کە دەبێت پەیوەندییەکی تەندروستمان لەگەڵ بەغدا هەبێت، چونکە لە ئەنجامدا سەروەری خاکی عێراق و بە هەرێمی کوردستانیشەوە چوارچێوەیەکی عێراقی هەیە لە روی نێودەوڵەتییەوە، راستە هەرێمی کوردستان گرنگی و تایبەتمەندی خۆی هەیە، بەڵام لە ئەنجامدا دەرگا و دەروازەی ئێمە بۆ ئەوەی کە هەرێمەکەمان لەم قۆناغە چاک بێتەوە لە کێشەکانی رابردو چ کێشەی سیاسی یان کێشەی بودجە و ئابوری، دەتوانین لە بەغدا رێک بکەوین.

ئیستا نیەتی بڕیاری رێککەوتنەکە هەیە و سێ جاریش وەفدی حکومەتی هەرێم چوەتە بەغدا، هیوامان وایە بگەینە رێککەوتنێک لەسەر مەسەلەی نەوت و بودجە، قەناعەتیش وایە ئەم رێککەوتنە بۆ سێ ساڵ بێت نەک بۆ یەک ساڵ، بۆ ئەوەی هەمو ساڵێک نەیەین رێککەوتن بکەینەوە، ئەگەر ئەوە بکەین ئەوا دەبێتە پێشکەوتنێکی باش.

لە روە سیاسییەکەیەوە پەیوەندی لەگەڵ بەغدا و بەشداریی کورد لە بەغدا، بەشدارییەکی واقعی رون هەیە، بەڵام ئێمە تێبینیمان لەوە هەیە کە ئەم بەشدارییە نابێت تەنها لای یەکێتی و پارتی و بۆ بەرژەوەندی ئەوان بێت، دەبێت لە بەرژەوەندی کورد بێت و ئەمەمان بە راشکاوی لە کۆبونەوەکاندا بە هەردو لایەن وتوە، ئەگەر بەشدارییەکی فراوان دەکرێت لە ماوەی داهاتودا ناکرێت قۆرخ بکرێت بۆ یەکێتی و پارتی و دەبێت ئەم حاڵەتە چارەسەر بکەین ئەو کاتە ئێمە وەک گۆڕان دەتوانین بڵێین هاوبەشین لە مەسەلەی بڕیاری سیاسی تایبەت بە بەغدا.

بۆ مەسەلەی ناوخۆ و هێزی پێشمەرگە، راستییەکەی ئەوەی کە لەو کۆبونەوەیە سەرۆکی هەرێم باسی کرد ئەوەیە کە هەردو جێگرەکەی کە هەردوکیان باکگراوندێکی پێشمەرگانە و سەربازیشیان هەیە, سەرقاڵی رێکخستنەوەی ئەو مەلەفەن و کاری لەسەر دەکرێت، ئەوە مەلەفێکی ئاسان نییە یەکێتی و پارتی لە ماوەی رابردودا نەیانتوانیوە و (نەیانویستوە) مەسەلەی مەلەفی هێزی پێشمەرگە بکرێت بە هێزێکی نیشتیمانی. ئێستا کە دەڵێین ئەمە داوای ئێمەیە بۆ چاکسازی، رای خۆشیانە کە دەبێت چارەسەر بکرێت، تێڕوانینی بزوتنەوەی گۆڕان ئەوەیە کە ئیمە هەمو هەوڵێک دەدەین بۆ ئەوەی ئەم پڕۆسەیە سەر بگرێت.

•ئێوە هەوڵ دەدەن یان پێداگری لەسەر دەکەن، بەتایبەت کە گۆڕان ئەو یەکخستنەوەیە بە پڕۆژەی خۆی دەزانێ؟

د. دەرباز محەمەد: لە یەکەم رۆژەوە پڕۆژەی گۆڕان بوە و ئیستاش ئەوەندەی ئێمە کە جەختی لەسەر دەکەینەوە ئەوانی تر ناڵێن نا، بەڵام پێوستە هەنگاوی پراکتیکی بنرێت، ئەم مەسەلەیە مەسەلەیەکی گەورەیە، ئایا چەکبەدەست ئینتیمای بۆ حیزب هەیە یان بۆ نیشتیمان و نەتەوە و حکومەت؟، ئێمە پێمانوایە بۆ ئەم قۆناغە ئەگەر هەرێمی کوردستان هێزێکی نیشتیمانی نەبێت، کەواتە هەمو رۆژێک رودانی شەڕ ئەگەرێکی زۆر زۆر بەهێزە، بۆیە ئەگەر دەمانەوێت لە شەڕ بە دور بین پێویستە هێز لەلای دام و دەزگا دەوڵەتییەکان بێت و ئەمە بۆ هێزی ئاسایش و ناوخۆش راستە.

* زیاتر لە مانگێکە لە بەغدا خۆپیشاندان بەڕێوە دەچێت، یەکێک لەو خاڵانەی کە قسەی لەسەرە هەموارکردنەوەی دەستور بو ئەو پرسە وروژێنرا و لیژنە پێکهێنراوە بۆ هەموارکردنەوەی، دەوترێت ئەمە مەترسییە لەسەر کورد تا چەندە ئەمە مەترسییە و کورد دەبێت چۆن خۆی بۆ ئەم پرسە ئامادە بکات؟

د. دەرباز محەمەد: راستییەکەی ئەگەر نیەت لە هەمواری دەستور کەمکردنەوەی دەسەڵاتە فیدراڵییەکانی هەرێمی کوردستان بێت ئەوا بە هەمو شێوەیەک دژی دەبین ئەو کاتەش کۆمەڵێک ئامڕاز هەیە، قۆناغی یەکەم لیژنە دەستورییەکە پێکهێنراوە، قۆناغی دوەم لەناو پەرلەمان گفتوگۆ دەکرێت و قۆناغی سێیەم بریتیە لە مەسەلەی دەنگدان.

تائێستا لایەنە سیاسییەکانی عێراق چ لایەنی شیعە چ لایەنی سوننە لە ناوخۆیاندا رێک نەکەوتون لەوەی کە لە دەستوردا چی هەموار دەکرێت، بۆ ئەوەی ئێمەش ئەو پرسانە بخەینە بەر باس و لێکۆڵینەوە کە ئایا لە دژی دەسەڵاتە فیدراڵییەکانی هەرێمە یان لە دژی نییە.

لیژنە دەستورییەکە ئێستا لە قۆناغی وەرگرتنی بیروڕادایە لە زانکۆکان و پسپۆڕانی یاسایی و دەستوری و رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی و حیزب و خەڵک و هەمو تێبینییەک وەردەگرن، دوای ئەوە ئەو لیژنەیە پێداچونەوە بە تێبینییەکان دەکات تا بزانن دەگەنە چ ئەنجامێک.

هەمواری دەستور دەبەسترێتەوە بە خۆپیشاندانەکانەوە بە راستی لە دەستوردا زۆرترین ماف بۆ هاوڵاتی هاتوە، بەڵام کە جێبەجێ نەکراوە خەتای دەستور نییە، ئەمە راستییەکەیە هاوڵاتی بۆ ئەوەی هەلی کاری هەبێت و بۆ ئەوەی کەرامەتی پارێزراو بێت بەرامبەر بە یاسا بەرامبەر بە هێزی دەوڵەت بۆ ئەوەی کە نەخۆشخانەیەکی باشی هەبێت، رێگاوبانێکی باشی هەبێت، شارێکی پاک و خاوێنی هەبێت، لە هیچ کاتێکدا دەستور رێگر نییە بۆ ئەوەی کە دەستێوەردانی دەرەکی نەبێت لە عێراق. بە پێچەوانەوە دەستور رێگە بە دەستێوەردانی دەرەکی نادات، هەمو ئەمانە کە رویداوە ئەوە خەتای دەستور نییە.

وەکو سیاسەتی گۆڕان لەگەڵ هەمو هەنگاوێکین کە خزمەت بە بەرژەوەندی گەلی عێراق بکات، بەڵام لە بەرژەوەندی و پێداویستی و داخوازی گەلی کورد کەم نەکاتەوە.

•دەوترێت شەقامی عێراقی دژی کورد نییە، هەندێک لایەن بۆ مەرامی تایبەت رەنگە دژی کورد بن یان وەک موزایەدەیەک بیفرۆشنەوە و بەشێک لە دەسەڵاتەکانی کورد و مافەکانی کورد کەم بکەنەوە لە دەستوردا، کورد ئەوەندە بەهێزە بتوانێت رێگری لە هەوڵێکی لەم شێوەیە بکات؟

د. دەرباز محەمەد: شەقامی عێراقی شەقامێکی کراوەیە هەمو کەسێک قسەی خۆی تێدا دەکات، کەس ناتوانێت بڵێت من نوێنەرایەتی شەقامی عێراقی دەکەم، هەمو دونیا دەزانێت ئەم خۆپیشاندانانە ناوچەی زۆرینە شیعە دانیشتوی شیعەیە دژی خراپی دەسەڵاتی شیعەیە، لە هەمانکاتدا هەمان کێشە لە ناوچەی سوننە هەیە، بەڵام ناوچەی سوننە لەبەرئەوەی بریندارە و کاریگەرە و ناڕەحەتە و زوڵملێکراوە بەهۆی داگیرکردنی لەلایەن داعش و ئەو هەمو شەڕ و وێرانییەی کە لە ماوەی چوار ساڵی رابردو تێیدا رویداوە، ئیستا پڕوکاوە و تاقەتی خۆپیشاندانی نییە. ئەگینا ئەو کێشانەی لە ناوچەی سوننە هەیە، یەکسانە بەو کێشانەی لە ناوچەی شیعە هەیە و هیچ جیاوازی نییە.


• دوای هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندن، جڤاتی نیشتیمانی دو کۆبونەوەی کرد و هەندێک گۆڕانکاری و بڕیاریدا بە تایبەت لە پڕکردنەوەی بۆشایی ژورەکان و سێ ژور رێکخەری بۆ هەڵبژێردرا، ئەو هەنگاوە چۆن نرا و بۆچی ژورەکانی دیکە رێکخەریان بۆ دانەنرا؟

د. دەرباز محەمەد: بێگومان هیچ ژورێکی بزوتنەوەی گۆڕان نابێت رێکخەری نەبێت، هەر ژورێک رێکخەری نەمێنێت بە هەر هۆیەک، لە ماوەی دو کۆبونەوەی نێوان جڤاتدا دەبێت خانەی راپەڕاندن ئەو ئەرکە بگرێتە ئەستۆ و پاڵێوراوێک بخاتە بەردەم جڤات بۆ پەسەندکردن. ئەمە لە ماوەی رابردودا بە هەر هۆیەک بێت نەکراوە، ئێمە لە ماوەی دەستبەکاربونمان لە (15/9) لەبەر ئەوەی کە سەردانی ناوچەکانمان کرد کە یەکێک بو لە ئەرکە قورسەکان، تەنیا فریای ئەوە کەوتین پاڵێوراو بۆ سێ ژور ببەینە بەردەم جڤات و خۆشبەختانەش جڤات پەسەندی کرد.

راستییەکەی ئەوە مانای ئەوە نییە ئەم ژورانە جیا بکەینەوە، ژورەکانی دیکەش گرنگی خۆیان هەیە، بەڵام قەناعەتێکیش هەیە کە هەر جارەی سێ پاڵێوراو بخەینە بەردەم کۆبونەوەی جڤات باشترە، دیوێکی تری ئەوەیە کە رێکخەری ژور ئەرکێکی زۆر زۆر گرنگە لەناو بزوتنەوەی گۆڕان، هەم پسپۆڕیی دەوێت کە پێویستە رێکخەر لە پسپۆڕییەکەی کەسێکی سەرکەوتو شارەزا بێت، هەم ئەوەی دەوێت کە لە گۆڕان تێگەیشتبێت و ئەگەر لەناو گۆڕانیش لە رابردودا کاری رێکخراوەیی یان کاری سیاسی و حکومی یان پەرلەمانیی کردبێت باشترە لەوەی کە نەیکردبێت، چونکە دەبێتە ئەندامی جڤاتی نیشتیمانی. 

پلانەکە ئەوەیە کە ئێمە بۆ کۆبونەوەی داهاتو سێ رێکخەری دیکە یان زیاتر دابنێین  ئیتر بۆشاییەکی ئەوتۆ نامێنێت، چونکە نابێت هیچ بۆشاییەک هەبێت لە کار و ئامانجی ژورەکاندا، ژورەکان وەک رۆح و دڵی بزوتنەوەکە وان، مەسەلەی هەڵسوڕانی کاروباری سیاسی، کاروباری پەرلەمانی، کاروباری ناوخۆ و رێکخراوەیی، پڕۆژە و چالاکییەکان پێداچونەوەی کارەکان هەمو ئەمانە لە رێگەی ژورەکانەوە دەکرێن. ئەگەر ژورەکان رێکخەریان نەبێت بێگومان زەحمەتە لە رێگەی ئەندامانی ژورەکانەوە بتوانیت ئەم ئەرکانە بگریتە ئەستۆ.

•ژوری پەرلەمان و حکومەت کران بە دو ژور هۆکارەکەی چی بو؟ 

د. دەرباز محەمەد: لە ماوەی رابردودا بە ئەزمونی چەند ساڵی رابردومان بۆمان دەرکەوت کە ئەرکی ژوری پەرلەمان و حکومەت ئەرکێکی قورس و گەورەیە بە تایبەت دوای ئەوەی کە بزوتنەوەی گۆڕان لە ماوەی رابردودا بەشداری کردوە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان، کاروبارەکەش جۆرێک لە جیاوازی هەیە بۆیە خانەی راپەڕاندن بە پێویستی زانی کە ئەم ئەرکە دابەش بکەین بۆ کاروباری فراکسیۆنەکانی پەرلەمان لەگەڵ ئەنجومەنی پارێزگاکان، هەروەها ژورێک جیا بکەینەوە بۆ کاروباری حکومەت کە هەم حکومەتی خۆجێی و هەم حکومەتی هەرێمی کورستان ئەگەر لە بەغداش بەشداربین کاروبارەکان هەماهەنگیان لەرێگەی ئەم ژورەوە رێک بخرێت.

•لەو کاتەدا ناڕونییەک هەبو، دو ژوری جیان یان یەکێکیان ژور و ئەوەی تریان بەشێکی جیایە لە هەمان ژور؟
د. دەرباز محەمەد: دو ژورە.

•ئەی ئەو ژورە نوێیەی کە پەیوەستە بە توانستی مرۆیی؟
د. دەرباز محەمەد: ئەو ژورەمان ناوناوە ژوری سەرچاوەی مرۆیی، بە مانایەکی دیکە کاروباری ئەم ژورە گەشەپێدانی مرۆییە، لە هەمو دونیادا کۆمەڵێک کەس لە شوێنێک کاربکەن پێویستییان بە پەرەپێدان و برەو پێدانە، لە ماوەی رابردودا بۆمان دەرکەوت کە ئێمە بۆشاییەکمان هەیە لەوەی کە چ ئەنجومەنی قەزاکانمان وەک رێکخستن چ ئەو کادیرە موتەفەریغانەی کە دێنە ناو بزوتنەوەکەوە سەردانی مەکۆی سەرەکی دەکەن چ ئەوانەی کە ئەرکی رەسمییان هەیە لە ژورەکان پێویستمان بەوەیە کە هەر کەسە و بەپێی پێداویستییەکانی، بەپێی پسپۆڕییەکەی لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا بە شێوەیەکی ئەکادیمی و زانستی خولی پێگەیاندن وەربگرێت، ئەمە پەیمانگای کادر نییە بۆ نمونە ژوری ئیدارەمان هەیە پێویستی بە ئەبدەیتکردنی زانیاری و شێوازی نوێی بەڕێوەبردن هەیە، بەهەمان شێوە ئەندام و هەڵسوڕاوانی ژوری هەڵبژاردن و ژوری رۆژنامەوانی و ئەوانی دیکەش.

•باسی خۆ نوێکردنەوەت کرد لە بواری میدیادا و یەکێک لەو ژورانەی رێکخەری بۆ هەڵبژێردرا ژوری رۆژنامەوانییە، گۆڕان لە سەرەتای دامەزراندنیەوە بە بونی میدیایەکی بەهێز و کاریگەر لە هێزەکانی تر جیاواز بوە، بەڵام هەست بە پاشەکشەی میدیاکەی کرا و تەنانەت نوخبەیەکی رۆشنبیر رەخنەی لە میدیاکەی هەبو، ئێوە دەتانەوێت لە رێگەی رێکخستنەوەی ئەم ژورەوە چی بکەن؟

د. دەرباز محەمەد: وەک فەلسەفەی گۆڕان لەگەڵ ئەوە نەبوین کە حیزب راگەیاندنێکی گەورەی هەبێت بۆ ئەوەی لەگەڵ خەڵک قسە بکات، ئێمە لەگەڵ راگەیاندنێکی نەوعی و رێکوپێکداین، بەڵام لە هەمانکاتدا ئێمە لانی کەم پێویستیمان بە راگەیاندنێکە کە کاروبارە رێکخراوەییەکان وەک خۆی بگەیەنێتە جەماوەری حیزبەکە، پێویستە هەمو حیزبێک جەماوەرەکەی بزانێت چالاکییەکانی لە کۆی ناوچەکانی کوردستان لە ئاستی پەرلەمانی، لە ئاستی سیاسی، لە ئاستی حوکمڕانی، لە ئاستی رێکخراوەیی چییە. بۆیە رێکخستنەوە و پەرەپێدانی ژوری رۆژنامەوانی وەک ئەرکێکی رێکخراوەیی گرنگە، هەروەها بۆ ئەوەی بە شێوەیەک لە شێوەکان بتوانێت وەڵامدەرەوەی ئەو تێبینی و رەخنە یان هەر شتێک بێت کە لە بارەی گۆڕانەوە دەوترێت ئەمە دیوێکیەتی. لە هەمانکاتدا بتوانێت زمانحاڵی کار و پڕۆژە و سیاسەتی گۆڕان بێت ئەمەش بە دڵنیاییەوە بە شێوەیەکی راست و دروست و لەسەر پرەنسیپی پاراستنی بەها و ئیتیکی رۆژنامەوانی.

•ژوری ناوچە کێشە لەسەرەکانیش ئێستا رێکخەرێکی نوێی هەیە، ستراتیژی گۆڕان بۆ ئەو ناوچانە چی دەبێت؟

د. دەرباز محەمەد: بەپێی دەستوری بزوتنەوەی گۆڕان ئێمە ژورەکەمان هەیە، واتا ئەم ناوچانە گرنگییەکی تایبەتی هەیە لای بزوتنەوەی گۆڕان و لای رەوانشاد نەوشیروان مستەفا گرنگییەکی تایبەتی هەبو.

پێش هەمو شتێک ستراتیژ و تێڕوانینمان بۆ مەسەلەی جێناکۆک ئەوەیە کە ماددەیەکی دەستوری هەیە دەبێت جێبەجێ بکرێت، ئەم ماددە دەستورییە لە ماوەی رابردودا کە جێبەجێ نەکراوە، ئاسۆی جێبەجێکردنیشی زۆر کز بوە و بارودۆخی هاتنی داعش لە (2014) و بارودۆخی دوای ریفراندۆم وایکرد بەشێکی زۆری ئەو ناوچانە کەوتنەوە ژێر دەسەڵاتی عێراق و بەشی زۆری خەڵکەکەی ئاوارە بون، هەندێکیان گەڕانەوە و بەشێکیان تائێستاش نەگەڕاونەتەوە، ئێستا لە روی ئەمنییەوە ئەو ناوچانە لە بارودۆخێکی خراپدان هەم لە روی ئەمنییەوە لە ترسی داعش، هەم لەو روەوە کە کۆمەڵێک هێزی جۆراوجۆر لە عێراق لە حەشدی شەعبی و لە هێزەکانی سەر بە وەزارەتی ناوخۆ و سەر بە وەزارەتی بەرگری عێراق هاتونەتە ئەو ناوچانە.

ئێمە پێمانوایە بە دو قۆناغ چارەسەر بۆ ئەو مەسەلەیە دەکرێت، قۆناغێکیان ئەوەیە ئەو ناوچانە بەپێی دەستور بە ناوچەی جێناکۆک ناویان هاتوە کەواتە دەبێت لە ئیستادا ئیدارەی هەرێمی کوردستان لەبەرئەوەی جێناکۆکە ئیدارەیەکی هاوبەشمان هەبێت، پاشان جەخت بکەینەوە لەسەر ئەوەی کە هەم خۆمان ئیش بکەین بۆ گەڕانەوەی کورد بۆ ئەو ناوچانە، هەم جەخت بکەینەوە لەسەر جێبەجێکردنی مادەی (140).

•جڤاتی نیشتیمانی لە ماوەی رابردودا بڕیاریدا بە ئەنجامدانی کۆنفرانسی نیشتیمانی و هەڵبژاردنە ناوخۆییەکان کە بێگومان لە باژێڕوانەکانیش بەشێکیان پێویستیان بەوەیە نوێ بکرێنەوە و وادەی هەڵبژاردن کاتی هاتوە، ئەم پرۆسانە بە چی گەیشت، کامیان پێش ئەویتریان دەکەوێت؟

د. دەرباز محەمەد: سەبارەت بە رێکخستنەوەی کاروباری رێکخراوەیی، بەڕاستی گرفت نییە لەلایەن ئێمەوە کە کامیان پێش ئەویتریان دەکەون، بەڵام قەناعەتێکمان هەیە کە رێکخستنێکی تۆکمە و رێکوپێک رێکبخەینەوە پاشان کۆنفرانسی نیشتیمانی ببەستین، ئەوەش هیچ کێشەیەکی دەستوریی نییە.

* لە هەمان کۆبونەوەی جڤاتدا لیژنەیەک پێکهێنراوە بۆ لێپێچنەوە و لێپرسینەوە لە بەرپرسانی گۆڕان، یان ئەو کەسانەی لە پشکی بزوتنەوەکە پۆستیان وەرگرتوە، ئەوەش لێکدانەوەی جیاوازی بۆکرا، رونکردنەوەی ئێوە لەسەر ئەم پرسە چیە؟

د. دەرباز محەمەد: بەداخەوە تەعبیرەکە وەک خۆی نەکەوتە ناو راگەیاندنەوە، ئێمە بڕیاری هەڵسەنگاندنمان داوە، لە هەڵسەنگاندندا کاری باش دەستخۆشی لێدەکرێت، کاری خراپیش لێکۆڵینەوەی تێدا دەکرێت. ئەگەر لێکۆڵینەوە کەوتە ئەوەی کەسێکی کە لە رێگەی ئێمەوە یان هەڵسوڕاوی ئێمەوە پۆستێکی هەیە، کەم و کورتییەکی هەیە جا کەموکورییەکە گەندەڵی ئیداریی یان گەندەڵی مادیی بێت، ئەو کاتە کە لێکۆڵینەوە سەلماندی کەمتەرخەم بوە، ئینجا لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەکرێت، بێگومان ئێستا ئێمە لیژنەیەکمان پێکهێناوە نوێنەرایەتی سەرۆکایەتی ژوری حکومەت و ژوری ئیدارە و ژوری یاسایی و ژوری پەیجوری لەگەڵ ژوری پەرلەمان تێدایە، ئەو لیژنەیە بە شێنەیی هەڵسەنگاندن بۆ هەمو ئەو کەسانە دەکات کە لە رێگەی ئێمەوە پۆستیان وەرگرتوە و لەسەر ئێمە ماڵن، بەڵام ئەو کەسانەی هەڵسەنگاندنەکە دەیانگرێتەوە پێویستە ساڵێک بەسەر پۆستەکەیدا تێپەڕ بوبێت واتا دوای ساڵێک لە بەردەوامییان لە کارەکانیان هەڵسەنگاندنیان بۆ دەکەین، هاوکات ئەگەر کەسێکیش ساڵێک بەسەر ئەرکەکەیدا تێپەڕ نەبوبێت، بەڵام تێبینییەکی گەورە هەبێت، ئەوا لەو حاڵەتەشدا لێکۆڵینەوە دەکەین.

•مامەڵەی بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ کەسێکدا چۆن دەبێت کە ئێستا پەیوەندی بە بزوتنەوەکەوە نەمابێت؟

د. دەرباز محەمەد: ئەوە پڕۆسەیەکی ئاڵۆزە، کە ئێمە هەڵسەنگاندن دەکەین بۆ ئەوەی تێبگەین ئایا قەناعەت دروست دەبێت بە سزادان یان نا، واتە جۆری کێشەکە و کەموکورتیەکە ئەوەیان دیاری دەکات. ئەگەر کەسێک ئیستا لەناو گۆڕان نەبێت سزای رێکخراوەیی نادرێت، دواتر بڕیار دەدەین چ مامەڵەیەک لەگەڵ بابەتەکەیدا دەکەین.