ئامانجه نیشتمانییه‌كان
2. 1. ئامانجه نیشتمانییه‌كان:
پاراستنی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی‌‌و بنیاتنانی هه‌رێمێكی به‌هێز، كه به‌رگه‌ی هه‌ڕه‌شه ده‌ره‌كییه‌كان بگرێت، به ئازادكردنی تاك‌و چه‌سپاندنی سیستمی دیموكراتی له ناوخۆدا ده‌ستپێده‌كات. نه‌ته‌وه‌ی ئازاد به‌رهه‌می مرۆڤه ئازاده‌كانه، ئه‌وانه‌ی ئازادانه بیرده‌كه‌نه‌وه‌‌و ئازادانه بڕیار ده‌ده‌ن. تا بڕی هه‌ستكردنی مرۆڤ به‌ئازادیی‌‌و دادپه‌روه‌ریی له وڵاته‌كه‌ی خۆیدا زیاتر بێت، په‌یكه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی‌‌و قه‌واره‌ی نیشتمانی به‌هێزتره‌‌و توانای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی زیاتره.
ده‌مێكه، له جیهانی شارستانیدا، جادووی ئه‌و تیۆریا فاشیسته به‌تاڵ بۆته‌وه كه ده‌ڵێت بنیاتنانی قه‌واره‌ی نیشتمانی پێویستی به دواخستنی دیموكراسی‌‌و له قاڵبدانی ئازادییه‌كانه. ئه‌و ئه‌فسانه كلاسیكییه‌ش له بنه‌وه هه‌ڵته‌كیوه كه پێی وایه بڕیاری چاره‌نوسساز ده‌رهاویشته‌ی ژووره داخراو‌و رێكه‌وتنه نارۆشن‌و ژێر به‌ژێره‌كانه. مێژووی جیهانی شارستانی وانه‌یه‌كی به‌هادارمان فێرده‌كات كاتێك ده‌ڵێت ته‌نها ئه‌و نه‌ته‌وه‌‌و قه‌وارانه سه‌ركه‌وتنی گه‌وره به‌ده‌ست دێنن كه له ساته‌وه‌ختی قه‌یرانیشدا، هه‌روه‌ك ساته‌وه‌ختی ئارامیی، ژیانی دیموكراتی‌‌و پرنسیپی ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌ڵات له‌نێوان هێزه سیاسییه‌كاندا ده‌پارێزن‌و گواستنه‌وه‌ی به‌رپرسیارێتیی نێوان نه‌وه‌كان ده‌سته‌به‌ر ده‌كه‌ن.
وه‌فاداریی بۆ ره‌نج‌و قوربانیدان‌و گیانبه‌خشینی گه‌له‌كه‌مان له مێژووی دوور‌و نزیكدا، ئه‌وه ده‌خوازێت كه به‌ری ئه‌و ره‌نج‌و قوربانیدان‌و گیانبه‌خشینه، به‌یه‌كسانی، به‌سه‌ر هه‌موو هاوڵاتیانی كوردستاندا دابه‌ش بكرێت‌و هیچ كه‌س‌و لایه‌نێك بۆی نه‌بێت به‌ته‌نها خۆی بكاته خاوه‌نیان. پاوانكردنی به‌رهه‌می سه‌روه‌رییه‌كانی رابردوو، پاوانكردنی پیرۆزییه‌كانی گه‌له‌كه‌مان، له لایه‌ن هه‌ر هێز‌و كه‌س‌و خێزان‌و بنه‌ماڵه‌یه‌كه‌وه بێت، دژی سه‌ره‌تاكانی دیموكراسی‌‌و ئه‌لفبێی هاوڵاتیبوون‌و نیشتمانپه‌روه‌رییه. ئه‌م لیسته، له‌ڕێگه‌ی گوشاری پارله‌مانی‌‌و یاسایی‌‌و مه‌ده‌نییه‌وه، به‌رپه‌رچی هه‌ر جۆره پاوانكارییه‌كی له‌و جۆره ده‌داته‌وه، له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و راستییه‌ی كه هه‌موو هاوڵاتیان، هه‌موو نه‌وه‌كان، بڕێك له پریشكی سه‌روه‌رییه‌كان‌و بڕێك له به‌رپرسیارێتیی هه‌ڵه‌كانی رابردوویان به‌رده‌كه‌وێت.
كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیی مێژویه‌كی تاڵی هه‌یه له‌گه‌ڵ نه‌ریتی پاوانكردنی نیشتمانپه‌روه‌ریی‌‌و به‌شینه‌وه‌ی خیانه‌ت‌و تۆمه‌ت له‌نێوان هێزه سیاسیه‌كاندا، ئه‌م نه‌ریته هۆكاری سه‌ره‌كیی هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی ناوخۆ بووه، هۆكاری پێكدادانی نێوان ئه‌و پارت‌و هێزانه بووه كه ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی‌‌و ئاسایشی حزبییان تێكه‌ڵكردووه، هۆكاری لێكترازانی په‌یكه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی‌‌و لاوازبوونی هوشیاریی نیشتمانیی بووه. لیستی گۆڕان پێشنیاری چاره‌سه‌رێكی دیموكراتانه ده‌كات بۆ ئه‌م گرفته‌‌و بۆ به‌رگرتنی پێشوه‌خت له پاشهاته ترسناكه‌كانی، پێشنیار ده‌كات گوتاری پاوانكردنی نیشتمانپه‌روه‌ریی‌‌و به‌شینه‌وه‌ی تۆمه‌تی خیانه‌ت، له لایه‌ن هه‌ر كه‌س‌و هێز‌و لایه‌نه‌كه‌وه بێت، به‌یاسا ته‌حریم بكرێت. ده‌بێت پارله‌مان تاكه مه‌رجه‌عی نیشتمانیی‌‌و یاسایی بێت بۆ بڕیاردان له‌سه‌ر پرسه گشتییه هه‌ستیاره‌كان، له بابه‌تی چاره‌نوسی سیاسیی، ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی، په‌یوه‌ندیی نێوان هه‌رێمی كوردستان‌و به‌غدا، په‌یوه‌ندیی نێوان هه‌رێم‌و وڵاتانی دراوسێ‌و جیهانی ده‌ره‌وه به‌گشتی. لیستی گۆڕان بڕوای وایه، جگه له پارله‌مان، ده‌بێت هاوڵاتیان‌و رای گشتی‌‌و هێزه به‌رهه‌ڵستكاره‌كانیش له پرسه هه‌ستیاره‌كان ئاگادار بكرێنه‌وه‌‌و به‌شدارییان پێبكرێت له هه‌ڵبژاردنی دروسترین‌و شیاوترین رێگادا، كه ئینتمایه‌كی هاوبه‌شی هه‌موان بۆ نیشتمانه‌كه‌یان دروست بكات.
لیستی گۆڕان هوشیاره له‌ئاست ئه‌و په‌یوه‌ندییه تێكڕژاو‌و ئاڵۆزه‌ی هه‌رێمی كوردستان ده‌به‌ستێته‌وه به وڵاتانی درواسێوه، له‌ئاست ئه‌و واقعه جیۆپۆلیتیكییه‌ی كه هه‌رێمی كوردستانی خستۆته به‌رده‌م دوو ئه‌ركی جیاواز، له لایه‌كه‌وه ده‌بێت پابه‌ندی خزمایه‌تیی‌‌و هاوسۆزی نه‌ته‌وه‌یی بێت له‌گه‌ڵ گه‌لی كوردی دابه‌شبوو به‌سه‌ر ئه‌و وڵاتانه‌دا، له لایه‌كیشه‌وه ده‌بێت، وه‌ك هه‌رێمێكی سه‌ر به كۆماری عیراقی فیدراڵ، پابه‌ندی یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان بێت‌و رێز له سنور‌و سه‌روه‌ریی ئه‌و وڵاتانه بگرێت. بۆ ده‌ربازبوون له‌م كێشه‌یه لیستی گۆڕان بڕوای وایه گه‌شه‌دان به داموده‌زگا دیموكرات‌و سیاسیی‌‌و كولتوریی‌‌و نیشتمانییه‌كانی ناوخۆی هه‌رێم، هاوكات له‌گه‌ڵ دامه‌زراندنی په‌یوه‌ندیی دۆستانه له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه له‌سه‌ر بنه‌مای هاوسێیه‌تی هاوبه‌ش‌و به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌ش، دوور له به‌كارهێنانی زمانی رووپامایی ساخته یان هه‌ڕه‌شه‌‌و دروستكردنی گوشاری وه‌همیی، زه‌مانه‌تێكی سیاسیی‌‌و یاساییه بۆ دڵنیاكردنه‌وه‌ی ئه‌و وڵاتانه سه‌باره‌ت به ئاشتیخوازیی قه‌واره‌ی هه‌رێم، له هه‌مان كاتیشدا ئیلهام ده‌به‌خشێته كوردانی ئه‌و وڵاتانه تا خه‌باتی دیموكراتی، دوور له توندوتیژیی‌‌و زمانی چه‌ك، له‌پێناو هاتنه‌دیی ئامانجه‌كانیاندا پێڕه‌و بكه‌ن به‌و جۆره‌ی خۆیان بڕیاری له‌سه‌ر ده‌ده‌ن‌و له‌گه‌ڵ حكومه‌تی وڵاته‌كانیاندا له‌سه‌ری رێكده‌كه‌ون، بێ ئه‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستانی عیراق مافی ده‌ستێوه‌ردان‌و بڕیاردانی له‌و باره‌یه‌وه هه‌بێت.
2. 1. 1. ناونانی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی‌‌و به‌رژه‌وه‌ندییه باڵاكان به شێوه‌یه‌كی رۆشن (شه‌فاف) له پارله‌مان‌و ده‌زگا فه‌رمییه‌كاندا، دوور له زمانی موزایه‌د‌و پاوانكردنی به‌ها نیشتمانییه‌كان، دوور له گوێرایه‌ڵیی به‌رته‌سك بۆ تاكه سه‌ركرده، تاكه حزب، تاكه گروپ‌و تاكه بیروباوه‌ڕ.
2. 1. 2. كوردستانیبوون پێناسێكه له‌سه‌ر بنه‌مای هاوڵاتیبوون دامه‌زراوه، هه‌موو دانیشتوان ده‌گرێته‌وه، سه‌ر به هه‌ر نه‌ته‌وه ئاین‌و مه‌زهه‌ب‌و بیروباوه‌ڕێكی سیاسی‌‌و ناسیاسی بن.
2. 1. 3. به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هه‌ر گوتار‌و ره‌فتار‌و ئاكارێكی شۆڤێنی‌‌و ناشارستانیی ده‌رهه‌ق به توركمان، عه‌ره‌ب، كلدۆئاشوری‌‌و هاوڵاتیانی سه‌ر به نه‌ته‌وه‌‌و ئاینه‌كانی تر له كوردستاندا.
2. 1. 4. سه‌لماندنی مافه سیاسیی‌‌و كارگێڕیی‌‌و كولتوریی‌‌و په‌روه‌رده‌ییه‌كانی توركمان، عه‌ره‌ب‌و كلدۆئاشورییه‌كان، دابینكردنی قوتابخانه‌ی تایبه‌ت به‌زمانی دایك بۆ منداڵ‌‌و نه‌وه نوێیه‌كانیان.
2. 1. 5. په‌ره‌دان به فه‌رهه‌نگی لێبورده‌یی، پێكه‌وه‌ژیان‌و گفتوگۆی ئاشتییانه له‌نێوان هێزه سیاسییه كوردستانییه‌كان، له‌نێوان ناسیۆنالیست‌و چه‌پ‌و ئیسلامی‌‌و لیبراڵ‌‌و دیموكراته‌كاندا، له‌نێوان كورد‌و توركمان‌و عه‌ره‌ب‌و كلدۆئاشووریدا، له‌نێوان موسڵمان‌و مه‌سیحی‌‌و ئێزدی‌‌و شه‌به‌كدا، له‌نێوان شیعه‌‌و سوننه‌دا، له‌نێوان گروپه مه‌ده‌نی‌‌و رۆشنبیرییه جیاوازه‌كاندا، له‌نێوان خاوه‌ن بیروباوه‌ڕه به‌كۆمه‌ڵه‌كان‌و خاوه‌ن بیروباوه‌ڕه فیكری‌‌و دنیایی‌‌و شه‌خسییه تایبه‌ته‌كاندا.
2. 1. 6. به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و بڕیار‌و دیارده‌‌و ئاكارانه‌ی كه رۆحی نیشتمانپه‌روه‌ریی لاوازده‌كه‌ن، وه‌ك تاكڕه‌وی له ده‌سه‌ڵاتدا، نارۆشنی له وه‌رگرتنی بڕیاری چاره‌نوسسازدا، ناوچه‌گه‌ریی، خێڵگه‌ریی، گه‌نده‌ڵی، بێدادیی له دابه‌شكردنی سامانی نیشتمانی‌‌و پۆست‌و به‌ركه‌وتی هاوڵاتیاندا، له‌نێوان به‌ركه‌وتی شار‌و شارۆچكه‌‌و گوند‌و ناوچه جیاوازه‌كاندا.
2. 1. 7. به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و بڕیار‌و دیارده‌‌و ئاكارانه‌ی كه جیاكاریی له‌نێوان هاوڵاتیانی كوردستاندا دروستده‌كه‌ن، وه‌ك جیاكاری له‌سه‌ر بنه‌مای سیاسی، حزبی، پێشینی شۆڕشگێڕیی، ناوچه‌یی، ئاینی، مه‌زهه‌بی، ده‌وڵه‌مه‌ند‌و هه‌ژار، گوندیی‌‌و شاریی، نێر‌و مێ، هاوڵاتیانی ناخۆ‌و ره‌وه‌ندی هه‌نده‌ران، نه‌وه‌ی كۆن‌و نه‌وه‌ی نوێ.
2. 1. 8. پابه‌ندبوون به هه‌ر بڕیارێكی نیشتمانییه‌وه كه كۆی هێزه كوردستانیه‌كان‌و نوێنه‌رانی گه‌ل له‌سه‌ری رێكده‌كه‌ون له‌ئاست كێشه چاره‌نوسسازه‌كاندا.
2. 1. 9. ده‌ست وه‌رنه‌دان له‌و رێكه‌وتن‌و لێكگه‌یشتنانه‌ی كه له‌نێوان هێزه سیاسییه كوردستانییه‌كاندا پێشتر، به‌دوو قۆڵی یان چه‌ند قۆڵی، هه‌بوون، یان پاشتر دێنه‌ئاراوه.
2. 1. 10. رێزگرتن له رێكه‌وتن‌و گرێبه‌سته‌كانی پێشوتری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ لایه‌نه ده‌ره‌كییه‌كاندا. پێداچوونه‌وه به‌و رێكه‌وتن‌و گرێبه‌ستانه‌دا كاتێك به‌رژه‌وه‌ندیی گشتیی ده‌یخوازێت، له‌به‌ر رۆشنایی ده‌ستوری عیراق‌و یاسا په‌یوه‌ندیداره‌كان‌و ره‌زامه‌ندیی زۆرینه‌ی نوێنه‌رانی گه‌ل.
2. 1. 11. په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێم به ده‌ره‌وه له‌سه‌ر بنه‌مای رۆشنیی، له ڕێی كه‌ناڵه یاسایی‌‌و ده‌ستورییه‌كانه‌وه، به ره‌زامه‌ندی پارله‌مان‌و ئاگاداریی رای گشتیی بنیات ده‌نرێن. یه‌كخستنی گوتاری فه‌رمی له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌دا، جیاكردنه‌وه‌ی گوتاری حزبی‌‌و دیدیی شه‌خسیی سه‌ركرده‌كان له گوتاری فه‌رمیی حكومه‌تی هه‌رێم.