ئابوری و قەڵاچۆکردنی گەندەڵی
3. ته‌وه‌ری یاسایی، ئابوریی، چاكسازیی‌‌و قه‌ڵاچۆكردنی گه‌نده‌ڵیی:
یه‌كێك له كۆسپه‌كانی به‌رده‌م چاكسازی‌‌و قه‌ڵاچۆكردنی گه‌نده‌ڵی له هه‌رێمی كوردستاندا، كه به‌گوێره‌ی پێوه‌ره زانستی‌‌و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان یه‌كێكه له هه‌ره ناوچه پڕ گه‌نده‌ڵییه‌كانی جیهان، بێسه‌ر‌وبه‌ریی‌‌و نارۆشنیی سیستمی یاسایی‌‌و ئابورییه. له‌پاڵ ئه‌و بێسه‌ر‌وبه‌ریی‌‌و ناڕۆشنییه‌دا، پاره‌ی گشتی‌‌و سامانی نیشتمانیی ئه‌م وڵاته پاوانده‌كرێت‌و به‌فیڕۆ ده‌درێت، ورده‌كارییه‌كانی بودجه‌ی هه‌رێم ده‌شاردرێته‌وه‌‌و ون ده‌كرێت، چه‌ندین تۆڕی گه‌نده‌ڵگار، له‌ناوه‌وه‌‌و ده‌ره‌وه‌ی كوردستان، به‌شێوه‌یه‌كی ڕێكخراو له تاریكیدا كارده‌كه‌ن‌و به‌رژه‌وه‌ندیی یه‌كدی، ژێر به‌ژێر، ده‌پارێزن. یه‌كێك له ئه‌ركه‌كانی پارله‌مانی داهاتووی كوردستان، كه قابلی دواخستن نییه، لێپێچینه‌وه‌‌و به‌دواداچوونی ئه‌م دۆزه ترسناكه‌یه. لیستی گۆڕان بڕوای وایه پێویسته دۆسییه‌ی ئابوریی‌‌و چاكسازیی‌‌و قه‌ڵاچۆكردنی گه‌نده‌ڵی، به‌ر له هه‌ر لایه‌نێك بسپێردرێته پارله‌مانێكی كارا‌و چالاك، كه متمانه‌ی له هه‌ناوی ئازار‌و خه‌می كه‌ڵه‌كه‌بووی هاوڵاتیانی كوردستانه‌وه به‌ده‌ست هێنابێت. مێژووی ساڵانێكی فه‌رمانڕه‌وایی حكومه‌تی خۆماڵی ئه‌وه‌ی سه‌لماند كه یه‌كێك له هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كانی گه‌نده‌ڵیی‌‌و كه‌ڵه‌كه‌بوونی بێدادیی‌‌و پێشلكاریی له هه‌رێمی كوردستان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ناڕۆشنیی‌‌و بێسه‌روبه‌ریی سیستمی سیاسی‌‌و یاسایی‌‌و ئابوریی، ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سستی‌‌و ناكارامه‌یی پارله‌مان كه توانای به‌دواداچوون‌و لێپێچینه‌وه‌‌و سزای پارله‌مانیی نییه، توانای تێپه‌ڕاندنی ده‌سه‌ڵاتی مه‌كته‌ب سیاسی‌‌و سه‌ركردایه‌تی هێزه ده‌سه‌ڵاتداره‌كانی نییه. زۆرینه‌ی ئه‌ندام پارله‌مانه‌كان، له‌بری ئه‌وه‌ی به متمانه‌وه خۆیان به نوێنه‌ری خه‌ڵكیی بزانن، زۆرجار خۆیان به چاوبه‌ره‌وژێری هێزه سیاسییه‌كان بینیوه. نه‌ریتێكی پارله‌مانیی خراپ كه خه‌ریكه له كوردستاندا بڵاوده‌بێته‌وه ئه‌و نه‌ریته‌یه كه ئه‌ندامێتی پارله‌مان وه‌ك ئیمتیازێك بۆ ئه‌ندام پارله‌مان ته‌ماشا ده‌كات. له كاتێكدا ئه‌ندامێتی پارله‌مان قورسترین‌و سه‌ختترین به‌رپرسیارێتییه، كه‌سی پارله‌مانتار به‌رپرسیار ده‌كات له‌به‌رده‌م گه‌ل‌و ویژدان‌و ئه‌و سوێنده‌ی كه به خوای گه‌وره‌‌و پیرۆزییه‌كان خواردوویه‌تی.
لیستی گۆڕان، له كاتێكدا به‌ڕێزه‌وه، ستایشی ماندووبوون‌و هه‌ڵوێستی بوێرانه‌ی ژماره‌یه‌ك له خانم‌و پیاوه پارله‌مانتاره‌كانی خوله‌كانی رابردووی پارله‌مانی كوردستان ده‌كات، ئاگاداره له‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و هه‌ڵوێستانه تاكه‌كه‌سیی بوون‌و تا ئێستا هاوپه‌یمانییه‌كی فراكسیۆنیی راسته‌قینه دروست نه‌بووه بۆ دروستكردنی گوشاری پارله‌مانیی به‌ئاراسته‌ی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی یاسا‌و چاكسازیی راسته‌قینه‌‌و قه‌ڵاچۆكردنی گه‌نده‌ڵیی. دواخستنی ئه‌ركێكی له‌مجۆره نه‌ك هه‌ر متمانه‌ی هاوڵاتیان له‌ئاست راستگۆیی ئه‌ندام پارله‌مانه‌كاندا لاواز‌و ده‌كات، به‌ڵكو متمانه‌یان له‌ئاست كۆی ده‌زگای نوێنه‌رایه‌تیكردنیدا له‌ق ده‌كات‌و به‌كاره‌سات به‌سه‌ر كۆی ئه‌زموونی فه‌رمانڕه‌وایی كوردستاندا ده‌شكێته‌وه.
3. 1. ئامانجه یاساییه بنه‌ڕه‌تییه‌كان:
3. 1. 1. ئاماده‌كردنه‌وه‌ی پرۆژه‌ی ده‌ستووری هه‌رێمی كوردستان به‌شێوازێك كه سیستمی سیاسیی هه‌رێم سیستمێكی پارله‌مانی بێت، پارله‌مان باڵاترین ده‌سه‌ڵات بێت بۆ ناونان‌و دیاریكردن‌و ره‌وایه‌تی به‌خشین به ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكردن‌و سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم.
3. 1. 2. هه‌مواركردنه‌وه‌ی ماده‌‌و یاساكان به شێوه‌یه‌كی دیموكرات‌و شارستانی، دوور له هه‌ر ئاوازێكی دیكتاتۆریی‌‌و تاكڕه‌ویی‌‌و جیاكاریی. جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌و زه‌مانه‌ته ده‌ستووریانه‌ی واده‌كه‌ن پابه‌ندبوون به قه‌واره‌ی هه‌رێمه‌وه پابه‌ندبوونێك بێت له‌سه‌ر بنه‌مای ئازادیی‌‌و نه-ناوه‌ندێتی دامه‌زرابێت، نه‌ك سه‌پاندن‌و زۆره‌ملێ، ئه‌و زه‌مانه‌تانه‌ی رێده‌گرن له تاكڕه‌وه‌یی، چڕكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات، پۆست، خزمه‌تگوزاریی‌‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان له چه‌قێكی دیاریكراودا.
3. 1. 3. كاركردن به‌و بنه‌ما یاساییه‌ی كه ده‌ڵێت: "له هه‌ر شوێنێك به‌رپرسیارێتی هه‌بوو لێپرسینه‌وه‌ش هه‌یه"، واته تا پله‌ی به‌رپرسیارێتی به‌رزتر بێته‌وه باری لێپرسینه‌وه‌ی پارله‌مانییش له‌سه‌ر كه‌سی به‌رپرس قورستر ده‌بێت.
3. 1. 4. كاراكردنی یاسای سه‌ربه‌خۆیی ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ریی له‌ڕووی كارگێریی، دارایی‌‌و وه‌زیفییه‌وه.
3. 1. 5. كاراكردنی رۆڵی دادگاكان‌و ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ری بۆ چاودێریكردنی هه‌ردوو ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكردن‌و یاسادانان، به‌جۆرێك بۆیان هه‌بێت بڕیار‌و یاسا ناده‌ستورییه‌كان هه‌ڵبوه‌شێننه‌وه.
3. 1. 6. پووچه‌ڵكردنه‌وه‌ی ئه‌و یاسا‌و بڕیارانه‌ی حه‌سانه‌ت ده‌به‌خشنه به‌پرسه سیاسی، حزبی، سه‌ربازیی‌‌و ئه‌منییه‌كان‌و كه‌سه ده‌ستڕۆیشتووه‌كان به‌گشتی.
3. 1. 7. وه‌رگرتنی سزا سه‌باره‌ت به هه‌ر پێشێلكارییه‌كی سیاسی، حزبی، كۆمه‌ڵایه‌تی‌‌و نهێنی بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی دادگاكان.
3. 1. 8. هاندان‌و هاوكاریكردنی ده‌زگای دادوه‌ریی‌‌و دادگاكان بۆ پاككردنه‌وه‌ی بنیاتی خۆیان له هه‌ر جۆره دیارده‌‌و ئاكارێكی مه‌ترسیدار، وه‌ك گه‌نده‌ڵی‌‌و خراپ به‌كارهێنانی ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ری‌‌و به‌رتیلخۆری‌‌و ملكه‌چبوون بۆ گوشاره سیاسی‌‌و حزبی‌‌و كۆمه‌ڵایه‌تییه ده‌ره‌كییه‌كان.
3. 1. 9. كاراكردنی لێپێچینه‌وه‌ی یاسایی‌‌و دامه‌زراندنی ده‌سته‌ی پێویست، وه‌ك دادگای كارگێڕیی‌‌و ده‌سته‌ی نه‌زاهه، بۆ به‌دواداچوون‌و ناونان‌و سزادانی گه‌نده‌ڵكاران. سپاردنی هه‌موو ده‌سه‌ڵاتێك به‌و ده‌ستانه تا بۆیان هه‌بێت، به‌پێی یاسا، له هه‌موو كه‌س‌و به‌رپرس‌و لایه‌نێك بپرسنه‌وه، داوای ئاشكراكردنی پاره‌‌و ماڵ‌‌و موڵكی هه‌ر كه‌سێك بكه‌ن كه بیانه‌وێـت، بۆیان هه‌بێت سزا‌و رێوشوێنی یاسایی پێویست بگرنه‌به‌ر.
3. 1. 10. سه‌رله‌نوێ دامه‌زراندنه‌وه‌ی فه‌رمانگه‌ی داواكاری گشتی به‌و جۆره‌ی له سیستمی دیموكراتیی دنیای شارستانیدا هه‌یه، بۆ به‌رگریكردن له مافی گشتی خه‌ڵك له‌ئاست پێشێلكاریی‌‌و خراپ به‌كارهێنانی ده‌سه‌ڵاته سیاسیی‌‌و كۆمه‌ڵایه‌تیی‌‌و كارگێڕیی‌‌و حزبییه‌كاندا.
3. 2. سامان، بودجه‌‌و رۆشنیی (شه‌فافیه‌ت):
3. 2. 1. بودجه‌ی هه‌رێم، كه له داهاتی سامان‌و باج‌و بوودجه‌ی فیدراڵی پێكدێت، موڵكی هه‌موو هاوڵاتیانی هه‌رێمی كوردستانه بێ جیاوازیی. هه‌ر هاوڵاتییه‌ك، له ده‌سه‌ڵاتدا بێت یان به‌رهه‌ڵستكار، حزبیی بیێت یان سه‌ربه‌خۆ، مافی خۆیه‌تی له بودجه‌‌و ورده‌كارییه‌كانی بپرسێته‌وه، مافی خۆیه‌تی له رێگه‌ی نوێنه‌ره‌كانیه‌وه له پارله‌مان، ئاگاداری هه‌موو ورده‌كاریه‌كانی بێت‌و قه‌ناعه‌ت بكات كه به‌ركه‌وتی خۆی‌‌و خێزان‌و منداڵه‌كانی پارێزراوه.
3. 2. 2. پارله‌مان تاكه ده‌سه‌ڵاتێكی شه‌رعییه بڕیار له‌سه‌ر بوودجه ده‌دات‌و حكومه‌ت به‌رپرسیار ده‌كات له جێبه‌جێكردنی هه‌موو ورده‌كارییه‌كانی.
3. 2. 3. بوودجه‌ی هه‌رێم به شێویه‌كی رۆشن بۆ رای گشتی بڵاوده‌كرێـته‌وه سه‌باره‌ت به سه‌رچاوه‌‌و چه‌ندایه‌تی داهات، چۆنیه‌تی خه‌رج، دابه‌شكردنی به‌سه‌ر كه‌رت‌و ناوچه‌كاندا.
3. 2. 4. رۆشنیی (شه‌فافیه‌ت) له‌سه‌ر گفتوگۆی سیاسی، دارایی، سه‌ربازیی له‌نێوان هه‌رێم‌و حكومه‌تی فیدراڵ. له‌نێوان هه‌رێم‌و لایه‌ن‌و كۆمپانیاكانی ناوخۆ‌و كۆمپانیاكانی ده‌ره‌وه.
3. 2. 5. رۆشنیی له‌سه‌ر بازاڕ، ئاشكراكردنی هۆكاری پاوانكاریی، خراپ به‌كارهێنانی ده‌سه‌ڵات، پاشاگه‌ردانی‌‌و گرانیی خۆراك‌و كه‌لوپه‌ل‌و قه‌یرانی كۆنترۆڵی كوالیتی.
3. 2. 6. رۆشنیی له‌سه‌ر پرۆژه‌كانی ئاوه‌دانی‌‌و خزمه‌تگوزاریی، هۆكانی دواكه‌وتن‌و خراپ جێبه‌جێكردنیان، گه‌ڕان‌و دۆزینه‌وه‌ی سه‌ره داوه‌كانی گه‌نده‌ڵیی‌‌و قه‌یرانه ئابوریه‌كان‌و بڵاوكردنه‌وه‌یان بۆ رای گشتی له كاتی یاسایی خۆیدا.
3. 2. 7. رۆشنیی له‌سه‌ر ته‌نده‌ر‌و كۆنته‌رات‌و گرێبه‌ستی نێوان حكومه‌ت‌و ده‌وڵه‌تان‌و كۆمپانیاكان.
3. 2. 8. لێپێچینه‌وه له سه‌رپێچیی دارایی‌‌و كارگێڕیی‌‌و ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی پاره‌‌و سامانی هه‌رێم به‌شێوازی نایاسایی.
3. 2. 9. ئازادكردنی كه‌رتی تایبه‌ت به‌گوێره‌ی یاسا، رێگریی له هه‌ر پاوانكارییه‌كی بازاڕ‌و پرۆژه‌كان له‌لایه‌ن كه‌س‌و لایه‌نه ده‌سه‌ڵاتداره‌كانه‌وه.
3. 2. 10. به‌دواداچوون‌و سزادانی ئه‌و كه‌س‌و لایه‌نانه‌ی هه‌وڵی سپیكردنه‌وه‌ی پاره ده‌ده‌ن، ده‌ركردن‌و كاراكردنی یاسای پێویست بۆ ئه‌و مه‌به‌سته.
3. 2. 11. حكومه‌ت‌و ده‌سه‌ڵاتی سیاسی لایه‌ن‌و شه‌ریك نین له بازاڕدا. حكومه‌ت بۆی هه‌یه چاودێریی بازاڕ بكات بۆ پاراستنی كوالیتی شمه‌ك‌و ئاسایشی ئابوریی، بۆ راگرتنی هاوسه‌نگی‌‌و رێگریی له پاوانكاریی.
3. 2. 12. سیستمی باج بۆ قه‌به‌كردنی دارایی حكومه‌ت پێڕه‌و ناكرێت، به‌ڵكو بۆ راگرتنی دادی كۆمه‌ڵایه‌تی، ژینگه‌پارێزیی‌‌و به‌رژه‌وه‌ندیی گشتیی هاوڵاتیان به ده‌وڵه‌مه‌ند‌و هه‌ژارانه‌وه.
3. 2. 13. دامه‌زراندنی ده‌زگایه‌كی ئامار‌و لێكۆڵینه‌وه‌ی زانستی‌‌و پیشه‌یی بۆ چاودێریكردن، پێوانه‌كردنی دیارده‌كان‌و پێشبینیی پێشوه‌ختی ته‌نگژه ئابورییه‌كان، سه‌باره‌ت به راده‌ی هه‌نارده‌‌و هاورده، هه‌ڵاوسان‌و بێكاریی، راده‌ی گه‌شه‌‌و پاشه‌كشه، وه‌ك ئامرازێك بۆ داڕاشتنی سیاسه‌تی ئابوریی به‌گوێره‌ی داتا‌و پلان‌و پێشبینییه‌كان.
3. 3. پارله‌مان‌و حكومه‌ت:
3. 3. 1. دامه‌زراندنی حكومه‌تێكی كارا، بچووكردنه‌وه‌‌و ته‌رشیقكردنی وه‌زاره‌ت‌و داموده‌زگاكانی له‌سه‌ر بنه‌مای چوستی نه‌ك قه‌به‌یی، دوور له بیرۆكراسی‌‌و هه‌ڵاوسانی كارگێڕیی. هانگاونان به‌ره‌‌و خێراكردن، نه-ناوه‌ندێتی، به‌ئه‌لیكترۆنیكردنی په‌یوه‌ندییه كارگێڕییه‌كان، رزگاركردنی هاوڵاتی له به‌شێكی زۆری مه‌سره‌ف‌و ماندووبوونی هاتوچۆی نێوان فه‌رمانگه‌كان‌و هاتوچۆی نێوان پایته‌خت‌و مه‌ڵبه‌ندی شارو ناوچه جیاوازه‌كان.
3. 3. 2. لێپێچینه‌وه‌‌و پرسیاركاریی پارله‌مانی له هه‌موو به‌رپرسه‌كان، له سه‌رۆكی هه‌رێم‌و سه‌رۆكی حكومه‌ته‌وه تا وه‌زیر‌و هه‌موو پله‌داره‌كانی به‌رپرسیارێتی، سزادان‌و سه‌ندنه‌وه‌ی متمانه لێیان له كاتی سه‌رپێچیی ده‌ستوریی‌‌و یاساییدا.
3. 3. 3. دیاریكردنی راده‌ی باڵای نه‌سرییه‌‌و ژماره‌ی پاسه‌وانی به‌رپرسه‌كان به‌پێی یاسا، له سه‌رۆكی هه‌رێمه‌وه تا بچووكترین به‌رپرس، به‌جۆرێك له‌گه‌ڵ نه‌ریتی دنیای شارستانیدا بگونجێت‌و ئه‌وه بسه‌لمێنێت كه هه‌رێمی كوردستان له باری ئه‌منیی ئاساییدا ده‌ژێت‌و متمانه‌ی هاوبه‌ش له‌نێوان هاوڵاتی‌‌و به‌رپرسدا هه‌یه‌‌و ئاساییش بۆ هه‌موانه نه‌ك بۆ به‌رپرسه‌كان به ته‌نها.
3. 3. 4. كردنه‌وه‌ی ئۆفیسی پارله‌مانیی تایبه‌ت به لیسته‌كه‌مان له هه‌موو پارێزگا‌و ناوچه جیاوازه‌كانی كوردستاندا بۆ كۆكردنه‌وه‌ی سكاڵای هاوڵاتیان له‌سه‌ر بێدادیی، سته‌م، خراپ به‌كارهێنانی ده‌سه‌ڵات‌و دزین‌و به‌فیڕۆدانی پاره‌‌و سامانی نیشتمانی. خستنه‌ڕووی هه‌موو ئه‌و سكاڵانه له‌ناو پارله‌ماندا‌و لێپێچینه‌وه‌‌و وه‌رگرتنی هه‌ڵوێستی پێویست له باره‌یانه‌وه.
3. 3. 5. رێگریی له هه‌ر ئیمتیازێكی نوێ بۆ ئه‌ندام پارله‌مان‌و وه‌زیر‌و به‌رپرسه باڵاكان، چاوخشندنه‌وه به ئیمتیازه كۆنه‌كاندا، هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌و بڕیار‌و یاسایانه‌ی كه ئه‌ندام پارله‌مان‌و وه‌زیر‌و به‌رپرسی باڵا به مووچه‌ی به‌رز، به‌ر له پیربوون‌و واده‌ی یاسایی، خانه‌نشین ده‌كه‌ن.
3. 3. 6. ئه‌ركی حكومه‌ت ته‌نها دامه‌زراندنی هاوڵاتیان نییه له كه‌رتی گشتیدا، به‌ڵكو دروستكردنی هه‌لی كاره له هه‌موو بواره گشتی‌‌و تایبه‌ت‌و تێكه‌ڵه‌كانیشدا، تا كوردستان له هه‌رێمێكی به‌رخۆره‌وه ببێته هه‌رێمێكی به‌رهه‌مهێن. ئه‌ركی حكومه‌ته قه‌رزی درێژخایه‌ن بداته هاوڵاتیان به مه‌به‌ستی پشتگیریكردنی پرۆژه به‌هه‌مهێنه‌كان‌و كه‌مكردنه‌وه‌ی دیارده‌ی بێكاریی.
3. 3. 7. پۆستی به‌رپرسیارێتی له پله به‌رز‌و نزمه‌كاندا موڵكی كه‌س نییه. به‌رپرس، به‌پێی یاسایه‌كی رۆشن، بۆی هه‌یه ته‌نها ماوه‌یه‌كی دیاریكراو له پۆستدا بمێنێته‌وه. به‌رپرس له‌ئاست خراپ به‌كارهێنانی به‌رپرسیارێتی‌‌و قۆستنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی خۆی، یان به‌رژه‌وه‌ندیی حزبی‌‌و ده‌سته‌گه‌ریی ژێربه‌ژێر، سزاده‌درێت.
3. 4. پرۆژه‌ی ستراتیجی:
3. 4. 1. دانانی پلانێكی هه‌رێمیی هه‌مه‌لایه‌ن، له‌به‌ر رۆشنایی پرۆژه‌یه‌كی ستراتیجی‌‌و كارنامه‌یه‌كی حكومیی رۆشندا، بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی ده‌رامه‌تی تاكه‌كه‌س‌و ده‌رامه‌تی نه‌ته‌وه‌یی له هه‌رێمی كوردستاندا.
3. 4. 2. جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌ی ستراتیجیی له بواره‌كانی رێگه‌وبان، هێڵی شه‌مه‌نده‌فه‌ر، كاره‌با، نه‌وت‌و گاز، ئاو، ئاوه‌ڕۆ، به‌ندا‌و، ئاودێریی، كارگه‌ی به‌هه‌مهێنی كشتوكاڵی‌‌و پیشه‌سازیی‌‌و گه‌شه‌دان به كه‌رتی گه‌شتوگوزار‌و هه‌موو بواره‌كانی ژێرخانی ده‌وڵه‌تێكی شارستانیی مۆدێرن. چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی خزمه‌تگوزاریی‌‌و پێداویستییه ژیانییه‌كانی هاوڵاتیان، وه‌ك ئاوی پاكی خواردنه‌وه‌‌و دابینكردنی كاره‌با بۆ هه‌موو شارو شارۆچكه‌‌و گونده‌كان، به‌گوێره‌ی سه‌قفێكی زه‌مه‌نیی كه قۆناغی كۆتایی له پێنج ساڵ تێپه‌ڕ نه‌كات.
3. 4. 3. جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌ی ستراتیجیی له بواری بنیاتنانی كامپی گه‌وره‌ی یه‌كه‌كانی نیشته‌جێبوون له هه‌موو شارو شارۆچكه‌كاندا، به هه‌موو پێداویستی‌‌و خزمه‌تگوزارییه شارستانییه‌كانه‌وه بۆ هاوڵاتیانی بێماڵ، به كرێی گونجاو یان قه‌رزی درێژخایه‌ن، به‌گوێره‌ی پله‌به‌ندییه‌كی دادپه‌روه‌رانه دوور له ئیعتباری سیاسی‌‌و ومه‌حسووبیه‌ت، به ره‌چاوكردنی ئاستی مووچه‌و ده‌رامه‌تی خێزان.
3. 4. 4. ته‌رخانكردنی 5% بوودجه‌ی هه‌رێمی كوردستان بۆ چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانی هه‌ژاریی‌‌و بێكاری له‌سه‌ر ئاستی خێزان‌و تاكه‌كه‌س‌و ناوچه زه‌ره‌رمه‌نده‌كان، له‌پێناو به‌رزكردنه‌وه‌ی ده‌رامه‌تی تاك‌و بوژاندنه‌وه‌ی باری دارایی‌‌و بژێویی ئه‌و هاوڵاتیانه‌ی كه له خوار هێڵی هه‌ژارییه‌وه‌ن، له‌پێناو دابینكردنی ده‌رفه‌تی كاری راسته‌قینه بۆ ئه‌وانه‌ی توانای كاریان هه‌یه‌‌و بیمه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی بۆ ئه‌وانه‌ی توانا‌و ده‌رفه‌تی كاریان نییه. پێڕه‌وكردنی پێوه‌ره ئابوورییه زانستییه‌كان بۆ ناونانی كه‌س‌و خێزانی هه‌ژار.
3. 4. 5. دابه‌شكردنی پرۆژه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای هاوسه‌نگیی هه‌رێمیی. بایه‌خدانی تایبه‌ت به ناوچه په‌راوێزخراوه‌كان‌و ئه‌و ناوچانه‌ی خاوه‌ن سامانی سروشتیی ده‌وڵه‌مه‌ندن.
3. 4. 6. رێگریی له‌وه‌ی حزب‌و هێز‌و كۆمپانیای پاوانكار پرۆژه ستراتیجییه‌كان بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی خۆی قۆرخ بكات، یان له جێیه‌كی دیاریكراودا چڕیان بكاته‌وه.
3. 5. سنوری چلاكیی حزب:
3. 5. 1. دیاریكردنی سنوری ده‌سه‌ڵات‌و چالاكیی حزب وه‌ك رێكخراوی سیاسیی په‌تی، كه بۆی نه‌بێت هێزی چه‌كدار‌و ده‌زگای نهێنیی تایبه‌تی هه‌بێت.
3. 5. 2. حزبه‌كانی ناو ده‌سه‌ڵات بۆیان هه‌یه كابینه‌ی وه‌زاریی دابمه‌زرێنن‌و كارنامه‌ی حكومیی خۆیان جێبه‌جێ بكه‌ن، بێ ئه‌وه‌ی مافی پاوانكردنی دارایی وڵات‌و به‌كارهێنانی پوستی گشتییان هه‌بێت بۆ كه‌سبی سیاسیی، كڕینی ویژدان، ترساندن‌و جیاكاریی نێوان هاوڵاتیان.
3. 5. 3. ئاشكراكردنی پاره‌‌و موڵك‌و عه‌قار‌و به‌رژه‌وه‌ندیی ئابوریی‌‌و كۆمپانیا بازرگانییه‌كانی حزب. رێگریی له هه‌ر پاوانكارییه‌كی حزبی بۆ سه‌ر بازاڕ‌و ته‌نده‌ر‌و كه‌رتی تایبه‌ت.
3. 5. 4. حزبه‌كان بڕێك له بوودجه‌یان به‌گوێره‌ی یاسا له حكومه‌ته‌وه بۆ ده‌بڕدرێته‌وه به‌پێی قه‌واره‌یان له ئه‌نجوومه‌نه‌كانی نوێنه‌رایه‌تیكردندا دوور له هه‌ر ئیعتبارێكی پێشینی شۆڕشگێڕیی.